Trampın dövründə ABŞ-Azərbaycan münasibətləri ciddi şəkildə dəyişəcək...
ABŞ-ı qarşıdakı iki ildə həm icraedici, həm də qanunverici orqanda idarə edəcək əsas qüvvə Respublikaçılar Partiyası olacaq. Düzdür, icraedici orqanda Respublikaçıların hakimiyyəti 4 il çəkəcək. Qanunverci orqanda isə iki ildən sonra yeni seçkilər olacaq. Buna qədər idarəçilik, qeyd edildiyi kimi, Respublikaçılar Partiyasına məxsus olacaq.
5 noyabr seçkilərindən sonra Konqresin hər iki palatasında - həm Senatda, həm də Nümayəndələr Palatasında səs çoxluğunu məhz Respublikaçılar Partiyası qazanıb. 1857-ci ildən, yəni hazırda ABŞ-da mövcud olduğu formada ikipartiyalı sistemin yaranmasından bəri eyni partiyanın həm icra, həm də qanunvericilik qollarına nəzarət etdiyi "vahid hökumət" 48 dəfə meydana gəlib. Demokratlar 23 dəfə, Respublikaçılar 25 dəfə bu şəkildə hakimiyyətdə olublar. 38 halda partiyalar Ağ Evə və ən azı parlamentin palatalarından birinə nəzarəti bölüşməli olublar. İndiki halda Tramp administrasiyası üçün Senat çoxluğu xüsusilə vacib olacaq, çünki Konqresin yuxarı palatası prezident tərəfindən irəli sürülən əsas Nazirlər Kabineti üzvlərini təsdiq etməlidir. Hazırda Senatda 53 yer Respublikaçıların əlindədir, Demokratlar isə 47 yerə nəzarət edirlər. Hadisələrin bu səpkidə inkişafı əslində Demokratların idarəçilikdə yol verdikləri nöqsanlar fonunda gözlənilirdi. Elə bunlar fonunda Trampın qalib gələcəyini dəqiq proqnozlaşdıranlar da var idi. Bu sırada Azərbaycan da yer alırdı. Eyni zamanda Azərbaycanda Demokratların çoxsaylı səhvləri fonunda Trampa rəğbət də gizlədilmirdi. Cari ilin iyul ayında "Yalan məlumatların ifşası: Dezinformasiyaya qarşı mübarizə" mövzusunda 2-ci Şuşa Qlobal Media Forumunda çıxışı zamanı prezident İlham Əliyev TASS xəbər agentliyindən Mixail Qusmanın sualına cavb verərəkən bu xüsusda qeyd edib: "Qərarı Amerika xalqı verəcək. Bu, onların prezidentidir. Lakin, eyni zamanda, bu, bütün dünya üçün xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Çünki bir çox xalqların və ölkələrin taleyi böyük dərəcədə Birləşmiş Ştatların birinci şəxsinin verəcəyi qərarlardan asılı olacaq. Mənim fikrimcə, Prezident Trampın hələ də davam edən kampaniya zamanı səsləndirdiyi mühüm tezislərdən biri də odur ki, onun vaxtında heç bir müharibə olmayacaq. Onun hakimiyyəti dövründə Amerika müharibələrə başlamadı, Vyetnam, Koreya, Yuqoslaviya, Əfqanıstan, Liviya, İraq, Suriya və necə deyərlər, onların davamı olmadı. Bax, bu müddət ərzində onların heç biri baş vermədi. Ancaq buna, yəqin ki, böyük hörmətlə yanaşmağa dəyər. İkinci tezis də çox əhəmiyyətlidir. Bu mövzuya, necə deyərlər, uzun-uzadı və dərindən toxunmaq istəmirəm, amma indiki halda, ilk növbədə, ABŞ-ın özü və onun bilavasitə təsiri altında olan ölkələr üçün ikinci tezis də vacibdir. Bu, təbii ki, ənənəvi dəyərlərdən gələn məsələ ilə bağlı aydın mövqedir. Zənnimcə, Azərbaycan xalqının mütləq əksəriyyəti nəinki bu mövqeyi bölüşür, həm də onu fəal şəkildə təbliğ edir və əməldə həyata keçirir. Odur ki, mən daha dərinə getsəm, hər şey çox aydın olacaq".
Şübhəsiz ABŞ-ın müəyyənləşdirilən siyasi kursu yalnız yeni prezidentin seçilməsi, fərqli bir komandanın idarəçiliyin müxtəlif strukturlarında yerləşməsi ilə müəyyənləşmir. Orada oturuşmuş ənənələr var və hakimiyyətin üç qolu arasındakı balans, üçlü idarəçilik modeli qlobal çapdakı proseslərə, əsas siyasi və strateji hədəflərə təsir edir. Bura Azərbaycanla münasbətlər də daxildir. 1990-cı illərdən sonra Amerika-Azərbaycan münasibətləri müxtəlif mərhələlərdən keçib. Münasibətlər Barak Obama dövrü enən xətt üzrə gedib. Trampın birinci prezidentliyi vaxtında düzəlsə də sonradan bayden dönəmində istənilən məcrada inkişaf etmədi. Bu fonda istisna olunmur ki, Donald Trampın seçilməsi Bayden dönəminin mənfi mirasını ortadan qaldırmağa imkan verəcək. Elə prezident İlham Əliyevin Trampa təbrikinə baxdıqda bu məqamları çox aydınlıqla görə bilərsiniz. Çünki o, bir protokol təbriki olmaqdan daha çox müxtəlif sahələr üzrə iki ölkə arasında əvvəlki dövrlərdə təməli qoyulmuş münasibətlərin inkişaf etdirilməsi üçün inamı ifadə edir. Bu hal prezident İlham Əliyevin Donald Trampa zəngində də diqqət mərkəzində yer alıb. Telefon danışığı əsnasında dövlət başçısı Donald Trampı Amerika Birləşmiş Ştatlarının prezidenti vəzifəsinə yenidən seçilməsi münasibətilə təbrik edib. Azərbaycan prezidenti qeyd edib ki, seçkilərdə inamlı qələbə Amerika xalqının onun yürütdüyü siyasi xəttə böyük dəstək və etimadının aşkar ifadəsidir. Dövlət başçısı vurğulayıb ki, Donald Trampın fəaliyyəti dünyada təhlükəsizliyin təmin olunmasında daha da önəmli rol oynayacaq.
Birinci prezidentlik dövründə Azərbaycan ilə Birləşmiş Ştatlar arasında dostluq və əməkdaşlığın möhkəmlənməsinə Donald Trampın xüsusi diqqət ayırdığını deyən dövlət başçısı ikitərəfli əlaqələrimizin irəli aparılması üçün birgə səylər göstəriləcəyinə ümidvarlığını bildirib. Donald Tramp öz növbəsində səmimi təbriklərə görə prezident İlham Əliyevə dərin təşəkkürünü bildirib. Tramp ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi məqsədilə birgə səylərlə çalışmağın vacibliyini qeyd edib. Qeyd edək ki, Azərbaycan-Amerika münasibətləri kifayət qədər dərindir. Bu münasibətlər uzun illərdir kifayət qədər ciddi iqtisadi və geosiyasi maraqlar üzərində inşa edilib. Respublikaçılar ilə Azərbaycanın münasibətləri həmişə daha rəvan olub. Donald Trampın birinci prezidentliyi dövründə də münasibətlərdə heç bir problem olmayıb. Trampın seçilməsi Amerika-Azərbaycan münasibətlərində yeni fundamental dəyişikliklərə səbəb olacaq. Tramp nəzərə alır ki, Azərbaycan müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində öz milli maraqları əsasında uğurla təmsil olunur, etibarlı strateji tərəfdaş kimi tanınır. Eyni zamanda, Cənubi Qafqaz regionunun lider dövləti olan Azərbaycanın iştirakı ilə regional miqyaslı, qlobal xarakterli strateji layihələrin reallaşdırılması, eləcə də ölkəmizin beynəlxalq nüfuzunun daha da artması, ikitərəfli və çoxtərəfli əlaqələrin möhkəmlənməsi həyata keçirilən praqmatik xarici siyasətin pozitiv nəticələridir. Bundan başqa, ölkəmiz qlobal xarakterli taleyüklü məsələlərin həllində aktiv iştirak edir. COP29 bunun ən yaxşı nümunələrindən biridir. Bu fonda ABŞ Azərbaycanla əməkdaşlığın siyasi, iqtisadi əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirir, ölkəmizin Cənubi Qafqaz və Xəzər dənizi regionunda əvəzolunmaz tərəfdaş kimi böyük dəyərə malik olduğunu ifadə edir. Ölkələr arasındakı əməkdaşlıq münasibətləri qarşılıqlı-faydalı işbirliyinə əsaslanır. Yeni mərhələdə hər iki ölkəni bir-birinə bağlayan strateji əsaslar milli maraqlar sisteminin qarşılıqlı faydalı əlaqələr üzərində uzlaşdırılmasıdır. Bu xüsusda rusiyalı politoloq Sergey Markovun fikirləri tamamilə reallığa əsaslanır. Tramp hökumətini iqtisadi inkişafa yönəlmiş praqmatik siyasət yürüdəcəyini təxmin edən analitik bildirib: "Azərbaycan ABŞ üçün Ermənistandan qat-qat cəlbedici tərəfdaşdır. Çünki Azərbaycan iqtisadi baxımdan Ermənistandan daha təsirli və güclüdür. Azərbaycan neft-qaz resursuna malikdir. Neft-qaz isə müasir iqtisadiyyatda əsas amildir. Trampın ətrafında daha çox ermənipərəst sayılan Rama Svami, kiçik Robert Kennedi və Tulsi Qabbar kimi siyasətçilər var. Onlar dəfələrlə "artsax" terminindən istifadə ediblər və az-çox erməni lobbisinə bağlı hesab olunurlar. Əgər onlar Tramp administrasiyasında mühüm mövqelər tutsalar, Trampın siyasətinə ermənipərəst baxımından təsir göstərə bilərlər. Lakin Azərbaycan enerji layihələrini Tramp dövründə də uğurla davam etdirə biləcək". Faktiki olaraq indiki zamanda ABŞ Ermənistanın silahlanmasında və ordusunun formalaşmasında çox ciddi rol oynayır. Hətta Ermənistanın Müdafiə Nazirliyində amerikalı nümayəndələr oturub. Donald Tramp prezident kimi fəaliyyətə başladıqdan sonra Azərbaycan və ABŞ münasibətləri yenidən fərqli məcraya çevriləcək. Bunu Ermənistanda da etiraf edirlər. Stenford Universitetinin professoru, beynəlxalq məsələlər üzrə ekspert Artur Xaçikyan "Sputnik"ə açıqlamasında bu xüsusda bildirir: "ABŞ Ermənistana dəstəyi kəskin şəkildə azalda bilər, xüsusən də Amerikanın erməni icmasının son prezident seçkilərində demokratların namizədi Kamala Harrisi dəstəklədiyini nəzərə alsaq". O bildirib ki, artıq bütün dünyada milli-vətənpərvər qüvvələr qalib gəlir, lakin indiki Ermənistan hakimiyyəti qlobal siyasi prosesləri başa düşmür və neoliberal ideyaları təbliğə davam edir. Onun sözlərinə görə, neoliberalizm ABŞ iqtisadiyyatının çökməsinə gətirib çıxarıb, ştatlar identikliyini itirib, ölkə ağır miqrasiya vəziyyəti ilə üz-üzə qalıb: "ABŞ-da Bayden administrasiyasının Çin siyasətinin yanlış olduğunu da başa düşürlər. Xüsusilə, demokratlar əmin idilər ki, çinlilər varlanmaq imkanı olduğu halda "amerikalı" ola bilərlər. Lakin onların xarici siyasəti uğursuz oldu: Çin ayağa qalxdı və ABŞ üçün ən böyük təhlükəyə çevrildi". Xaçikyan erməni diasporunun Kamala Harrisi dəstəkləməyinin Ermənistana təsirsiz ötüşməyəcəyini vurğulayıb: "Donald Trampın yeni administrasiyasından Ermənistana pis xəbərim var: yeni komandanın Ermənistana qarşı ciddi münasibəti yoxdur. Bax, Ermənistanın Vaşinqtondan aldığı mesaj budur: Baş nazir Paşinyanı qlobalist sayırlar, uduzan Kamala Harrisi dəstəkləyən şəxs hesab edirlər. Onu Vaşinqtonda heç kim gözləmir. Diasporumuzun nümayəndələri isə Tramp administrasiyasında qəbul edilmir, çünki biz yenə səhv hesabladıq". O, Ermənistanın özünü təcrid vəziyyətinə sala biləcəyindən, xüsusən də Tramp administrasiyasına azərbaycanlı lobbiçilərin daxil olması şansından ehtiyat etdiyini xatırladıb:
"İndi də ABŞ-da erməni tərəfinin nümayəndələri sağa-sola qaçır, kiminləsə əlaqə saxlamağa, görüşməyə can atırlar, amma onları qəbul etmirlər". Bunlarla yanaşı, Trampın daha öncə bizneslə məşğul olduğu, öncəki prezidentlik dövründə iqtisadi məsələlərə xüsusi diqqət ayırdığı da nəzərə alınarsa, onun administrasiyasının Azərbaycanla ticarət və iqtisadi əməkdaşlığı artırmaq üçün açıq olacağını gözləmək olar. Bu, ABŞ şirkətlərinin Azərbaycan bazarında daha aktiv iştirakını təmin edə, texnologiya və infrastruktura dair ortaq layihələrin inkişafına yol aça bilər. Yəni Bayden administrasiyasının müharibələr, aqressiv xarici siyasət və digər dövlətlərin, o cümlədən, Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmaqla məşğul olduğunu nəzərə alsaq, Donald Trampın prezidentliyi dövründə ABŞ ilə Azərbaycan diqqəti inkişafa, yeni layihələrin icrasına, iqtisadi irəliləyişə və hər iki ölkənin tərəqqisinə yönəldə bilərlər. Hər halda, əsas gözləntilər də budur.
Samirə SƏFƏROVA
