Ermənilər İrəvandakı daha bir qədim türk izini silir - “Qırmızı körpü”...
Ermənistanda türk mədəni irsinin izlərinin silinməsi prosesi uzun illərdir ki, davam edir. Ermənilər "bərpa" adı altında bütün abidələri saxtalaşdırıb, abidələrimizə erməni "ornamentləri" əlavə ediblər. Bu özünü saxtalaşdırılan bütün abidələrimizdə büruzə verir.
Bilirik ki, İrəvandakı və digər tarixi torpaqlarımızdakı Azərbaycan türklərinə məxsus abidələrin, tarixi-mədəni irsin hamısı kütləvi olaraq mədəni gedosidə, saxtalaşdırmaya məruz qalıb. Bircə saxtalaşdıra bilmədikləri İrəvanın "Qırmızı körpüsü" idi ki, indi də onu "bərpa" edirlər. Erməni mediası yazır ki, İrəvandakı qədim "Qırmızı körpü" dövlət-özəl tərəfdaşlığı çərçivəsində "bərpa" olunur. Uzunluğu 80 m-dən çox olan strukturun təxminən 20%-i qorunub saxlanılıb. Bərpadan sonra körpü yalnız piyadalar üçün nəzərdə tutulub. Bu qeydləri də erməni mediası edib.
Əslində, burada məqsəd İrəvanda qalan bir-iki izimizdən birini də silməkdir. Amma bu qədər cəhdlərinə baxmayaraq, İrəvanı türk şəhəri olmaq missiyasından məhrum edə bilməzlər. Çünki tarix var, fakt var.
İrəvandakı qədim "Qırmızı körpü"nün tarixini araşdırdıq. Qərbi Azərbaycan İcmasının rəsmi saytında bu barədə yazılır ki, İrəvan şəhərinin ən qədim körpüsü olan "Qırmızı körpü" Zəngi çayının üzərində 1679-cu ildə inşa edilib. Həmin dövrdə Zəngi çayı üzərindən şəhərə getmək üçün yeganə keçid olan bu körpü qırmızı daşdan hörüldüyünə görə o "Qırmızı körpü" adlandırılıb.
"Qədim İpək Yolundan keçdiyinə görə şəhərin tarixi üçün böyük əhəmiyyətə malik olmuşdur. Bəzən Zəngi çayının üzərində tikildiyi üçün körpüyə Zəngi körpüsü də deyilirdi.
Qırmızı körpünün ümumi uzunluğu 80 m, hündürlüyü 11 m, eni isə 4,8 m olmuşdur. İki tağı olan bu körpünün ikitərəfli əlavə axınını təmin etmək üçün kiçik köməkçi tağı da var idi.
"Böyük Qələbə" körpüsü tikildikdən sonra "Qırmızı körpü"dən istifadə edilməmiş və bu tarixi abidə dağılmışdır- məlumatda deyilir".
"Qədim yurd yerimiz-Qərbi Azərbaycan" nəşrində də "Qırmızı körpü" barədə məlumat verilib. Kitabda İrəvan şəhərində Azərbaycan memarlığından bəhs edilərək yazılır ki, Azərbaycamn qədim tarix və mədəniyyət abidələri ilə zəngin olan şəhərlərindən biri də İrəvandır. "İrəvandakı saraylar, imarətlər, hamamlar, körpülər, karvansaralar, məscid və mədrəsələr Arran, Marağa-Naxçıvan və Təbriz memarlıq məktəbini yaşadan zəngin mədəni irs olııb. Buradakı memarlıq abidələri orta əsrlərdə dünyanm bir çox alim və səyyahları heyran qoyub. Ona görə də onlar bu zəngin memarlıq haqqında zaman-zaman dəyərli əsərlər yazmışlar. Hansı ki, indi də onlar etibarlı mənbə kimi istifadə olunur. Belə tarixi mənbələrdə İrəvan qalasınm Səfəvilər dövründə tikilməsi ilə bağlı məlumatlar var...
...Səfəvilər dövründə İrəvan yaxınlığıdan keçən çaylar üzərində bir neçə körpü inşa edilmişdi. Onlardan zəmanəmizə qədər gəlib çatanlardan biri Zəngi çayı üzərindəki "Qırmızı körpü"dür. O da İrəvandakı digər abidələr kimi müharibələr zamanı dağılsa da, dinc vaxtlarda bərpa edildiyi üçün zəmanəmizə qədər yaxşı vəziyyətdə qalmışdır.
"Qırmızı körpü" memarlıq və konstmksiya biçimi ilə Azərbaycanın Qazax rayonundakı eyniadlı (Qırmızı körpü) körpü ilə oxşarlıq təşkil edir. Bu baxımdan güman etmək olar ki, hər iki körpüniin inşası və ya onun sonrakı təmir işləri eyni memar tərəfındən icra edilib.
Körpünün ümumi uzunluğu təqribən 80 m, mərkəzdən ən hündür yeri 11 m, eni isə 4,8 m-dir. Onun sahillə birləşən hər iki tərəfı enişə malikdir. Ona görə də körpünün gövdəsi bütövlükdə tağbənd formadadır. Bu da körpünün yükgötürmə qabiliyyətini qat-qat artınr və onun möhkəmliyinə zəmin yaradır. Bununla yanaşı, əsas dayaqlar önümdəki dalğaqıranlar da körpünün uzunömürlü olması üçün əsas şərtdir. Bütün bunlar "Qırmızı körpü" üçün xarakterikdir. Körpünün su ötürən tağbəndləri oxvaridir. İslam memarlığı üçün xarakterik olan həmin tağlar relyefli xətlərlə haşiyələnib. Qazax körpüsündə olduğu kimi, bu körpünün də sahilə yaxın yerində köməkçi su ötürən keçid var. Onlar da körpünün digər konstruksiya və memarlıq formasındadır.
Bir sözlə, İrəvandakı "Qırmızı Körpü" Azərbaycan memarlığının orta əsr körpüsalma sənətinin dəyərli memarlıq əsəridir. Ona görə də heç də təsadüfü deyil ki, burada olmuş rəssam və səyyahlar yeri gəldikcə onun foto, rəsmlərini çəkib, öz əsərlərində çap etdirmişlər. Bütün bunlara baxmayaraq, sonralar körpü üzərində bərpa işləri aparan ermənilər onu özününküləşdirmişlər". Bu məlumatlar "Qədim yurd yerimiz-Qərbi Azərbaycan" kitabında əks olunub.
Araşdırma nəticəsində əldə etdiyimiz materiallardan, təkzib olunan faktlardan da aydın olur ki, "Qırmızı körpü" Azərbaycan türklərinin maddi mədəni irs nümunəsidir və o, Səfəvilər dövründə inşa olunub. Yəni bu körpünün ermənilərlə yaxından-uzaqdan heç bir əlaqəsi yoxdur. Dağıdılıb baxımsız vəziyyətə salınan "Qırmızı körpü" Ermənistan rəhbərliyinin indi yadına düşüb. Əlbəttə, burada da məqsəd körpüdən tamamilə Azərbaycan türklərinin izlərini silib abidənin tamamilə erməniləşdirilməsinə nail olmaqdır. Özündə olmayan erməni memarlığının heç bir izini daşımayan körpü, yəqin ki, "restavrasiya" ediləndən sonra tamamilə qondarma ornamentlərlə "bəzədiləcək". Ermənilərin nə etməsindən aslı olmayaraq, "Qırmızı körpü" İrəvanın bir parçası olduğu kimi, Azərbaycan türklərinin zəngin memarlıq xüsusiyyətlətlərini, ruhunu ehtiva edir. Bunu gərək ki, erməni saxtakarları unutmasınlar!
İradə SARIYEVA
