Cənubi Qafqazda inteqrasiya üçün yeni imkanlar açılır
Müasir dünyada inteqrasiya proseslərinin öyrənilməsinə marağın artması İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı dövrdə qeydə alınıb.
Tədqiqatçılar inteqrasiya fenomeninə olan bu marağı ilk növbədə regional inteqrasiyanın qeyri-hərbi vasitələrlə aktual beynəlxalq problemlərin həllinə müsbət təsir göstərə bilməsi ilə əlaqələndirirlər. Müharibədən sonrakı beynəlxalq münasibətlər sisteminin qütb xarakteri yerli-regional münaqişə potensialının vəziyyətinə və inkişafına güclü sabitləşdirici təsir göstərdi.
Azərbaycanın "Cənubi Qafqaz Evi" təklifi aktuallaşır
Qeyd edək ki, "Soyuq müharibə" dövründə bir çox regional qeyri-sabitlik və münaqişə mərkəzləri "dondurulmuşdu". Yerli-regional münaqişələrin tənzimlənməsi üzrə fəaliyyətlər dünya güclərinin xarici siyasətində sırf ikinci dərəcəli, periferik mövqe tutmuşdu. Bu fonda SSRİ-nin dağılması Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya dövlətlərini milli təhlükəsizliyin təmin edilməsi problemi ilə qarşı-qarşıya qoydu. 1991-ci ildən keçən dövr açıq şəkildə göstərdi ki, region dövlətləri öz təhlükəsizliyinə çoxsaylı təhdidlərin öhdəsindən təkbaşına gələ bilmələri çətindir. Buna ancaq region dövlətləri və onların müttəfiqləri arasında çoxtərəfli əməkdaşlıq əsasında nail olmaq olar. Qeyd edilənlərin ən yaxşı nümunəsi Azərbaycan-Türkiyə mütəffiqlik əlaqələri fonunda özünü büruzə verdi.
Bundan başqa, Azərbaycan dünyada İsrail, İtaliya, Britaniya və digər bu kimi mühüm tərəfdaşlar qazandı. Bütün bunlar ölkəmizin ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsinə az rol oynamadı. Onu da xatırladaq ki, Cənubi Qafqazda, Mərkəzi Asiyada postsovet dövründə region dövlətlərinin siyasi, iqtisadi və hərbi zəmində inteqrasiyasına çoxsaylı cəhdlər edilib. Azərbaycan region dövlətlərinin inteqrasiyasında xüsusi fəallıq göstərir. Məsələn, 1996-cı il martın 8-də Azərbaycan prezidenti kimi Heydər Əliyevin Gürcüstana rəsmi səfəri zamanı 2 dövlət başçısının imzaladığı birgə Bəyannamədə "Ümumi Qafqaz Evi" ideyası xüsusi yer tuturdu. Hazırda Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanın birlikdə "Cənubi Qafqaz Evi" yaratması üçün şərait və şərtlər daha uyğundur. Rəsmi Bakı belə bir təşəbbüslə çıxış edir. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev Gürcüstana son səfərləri zamanı məsələni siyasi gündəmə gətirib. O qeyd edib ki, Bakı ilə İrəvan arasında sülh əldə olunacağı təqdirdə Cənubi Qafqazda sülh bərqərar olacaq və əməkdaşlıq üçün imkanlar yaranacaq. Ölkəmiz bununla regional əməkdaşlıq, Ermənistanla münasibətlərin normallaşması üçün kənar qüvvələrə ehtiyac olmadığına da işarə edib. Yəni rəsmi Bakı, Tiflis və İrəvan öz aralarında olan problemləri birinin vasitəçiliyi ilə həll edə bilərlər. Təəssüflər olsun ki, Ermənistanın subyektiv xarakterli cəhdlərinə görə, "Cənubi Qafqaz Evi" yaradılması hələ gecikir. O da aydındır ki, birlik şəraitində regionda iqtisadi inkişafın təmin edilməsi təhlükəsizliyin təmin olunması ilə ayrılmaz şəkildə bağlıdır. Qloballaşma şəraitində heç bir dövlət öz milli təhlükəsizliyini müstəqil şəkildə təmin edə bilmədiyi üçün regional təhlükəsizlik sisteminin yaradılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Cənubi Qafqaz böyük güclərlə əlaqəli bir neçə üst-üstə düşən regional təhlükəsizlik vektorlarının olması ilə xarakterizə olunur. Regional təhlükəsizlik komplekslərinin məkanı qlobal güclərin müdaxiləsi ilə pozula bilər, lakin regional dinamika əhəmiyyətli müstəqilliyə malikdir. Həqiqətən də bu məqamda aydın olur ki, Cənubi Qafazın bir hissəsində baş verəcək hadisə bütün regionda sabitliyi poza bilər. Bu mənada Azərbaycan regional birliyi təşviq edir. Ermənistan bunu nəzərə almalıdır.
İqtisadi tərəqqinin sürətlənməsinə dünya iqtisadiyyatına uğurlu inteqrasiya mühüm töhfələr verir
İnteqrasiya Azərbaycanın xarici siyasət strategiyasında ölkənin sabit və davamlı inkişafına, iqtisadi yüksəlişinə, milli və regional səviyyədə təhlükəsizliyin təmin edilməsinə töhfə verən ən mühüm amildir. Dəyişən geosiyasi və geoiqtisadi vəziyyət, yeni inteqrasiya məkanlarının formalaşması şəraitində Azərbaycan iqtisadiyyatının regional və qlobal sistemlərlə münasibətlərin dərinləşdirilməsi suverenliyin möhkəmləndirilməsi, davamlı iqtisadi artımın təmin edilməsi üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Qeyd edək ki, son bir neçə onillikdə müasir beynəlxalq münasibətlər inteqrasiya proseslərinin intensiv inkişafı ilə səciyyələnir. Bu tendensiya qloballaşmanın təsiri altında inkişaf edir. İqtisadi baxımdan inteqrasiya ilk növbədə xammal, kapital və əmək bazarının birləşməsinin artması deməkdir. Bənzər mənzərə XX əsrin ortalarından bəri müşahidə olunur. İki dağıdıcı dünya müharibəsi başa çatdıqdan sonra iqtisadiyyatın bərpası məsələləri bütün dünya birliyi üçün prioritet məsələyə çevrildi. Bu kontekstdə ciddi struktur dəyişiklikləri tələb olundu. Ölkələrin iqtisadiyyatları getdikcə daha açıq oldu. Bu da öz növbəsində beynəlxalq ticarətin və investisiyaların artmasına kömək etdi. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bu transformasiyanın hərəkətverici qüvvəsi kapitalist bloku ölkələri idi. Məhz bu qrup daxilində bütün o proseslər baş verdi ki, sonradan bütün qlobal iqtisadiyyatın inkişaf trayektoriyasına böyük təsir göstərdi. Müəyyən bir nöqtədə ümumi mənzərə dəyişməyə başladı. Ötən əsrin 1990-cı illərindən qloballaşmanın miqyası xeyli genişlənməyə başladı. Bu prosesə getdikcə daha çox ölkə və regionlar cəlb olunub. Bu, müəyyən dərəcədə SSRİ-nin "dəmir pərdəsi"nin süqutu ilə bağlı idi ki, bu da öz növbəsində dünya siyasətində dramatik dəyişikliklərə səbəb oldu. Sovet dövlətinin dağılması ilə Qərb kapitalist dünyası ilə şərti Şərq sosialist bloku arasında geosiyasi mübarizə başa çatdı. Buna uyğun olaraq iki güc mərkəzi arasında "Soyuq müharibə" də sona yetdi. Yeni şəraitdə müxtəlif növ, o cümlədən sərhəd xarakteri daşıyan maneələrin saxlanmasına qətiyyən ehtiyac yox idi. Əhəmiyyətli bir fakt ideoloji antaqonizmin rədd edilməsi idi. Bunun fonunda keçmiş sosialist düşərgəsinin ölkələri hər yerdə planlı iqtisadiyyatdan daha rəqabətli kapitalist inkişaf modelinə keçirdi. Son nəticədə iqtisadi sistemlərin bu cür birləşməsi qloballaşmanın yayılması üçün bir növ katalizator oldu. Bu baxımdan əsas nəticələrdən biri - əməkdaşlığın kəskin şəkildə intensivləşməsi təkcə Avrasiya məkanında deyil, dünyanın digər yerlərində də müxtəlif inteqrasiya layihələrinin inkişafı kimi dəyərləndirilir. Azərbaycan bütün bunları nəzərə alır. Elə ölkənin iqtisadi tərəqqisinin sürətlənməsi də dünya iqtisadiyyatına uğurlu inteqrasiyadan qaynaqlanır. Cənubi Qafqaz ölkələrinin bu səpkidə inteqrasiyası isə ümumi regionun inkişafına daha böyük töhfələr verə bilər.
Ramil QULİYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
