Azərbaycanda bələdiyyələrin 8 milyonluq borcu necə yaranıb? - Yükü dövlətin üstünə atmaq cəhdləri var…
Artıq 35 ildir ki, Azərbaycanda yerli özünüidarəetmə orqanı kimi bələdiyyələr yaranıb. Lakin bu dövr ərzində bələdiyyələr özünü doğruldub, yerli problemləri həll edə bilən bir idarəetmə qurumuna çevrilə bilmədi.
Bunu hərə bir səbəblə izah edir - kimi deyir, bunun səbəbi bələdiyyə seçkilərinin şəffaf və ədalətli keçməməsidir, bəziləri problemləri bələdiyyələrin səlahiyyətlərinin məhdud olması ilə izah edir, bəziləri isə bələdiyyələrin inkişaf etməməsini onların çox kiçik və bundan dolayı maliyyə vəsaitinin az olmasında görür. Hər halda Milli Məclis sonuncu səbəbi daha ağılabatan hesab edərək, bələdiyyələrin birləşdirilməsi üçün hüquqi baza yaratmağa başlayıb.
Bələdiyyələrin heç bir fəaliyyətinin olmaması bir problemdirsə, digər problem bələdiyyələrin dövlətə olan borcunun çoxalmasıdır.
Prezident Administrasiyasının Ərazi-təşkilat məsələləri şöbəsinin Bələdiyyələrlə iş sektorunun müdiri Fərid Əliyev bildirib ki, 1100-ə yaxın bələdiyyənin dövlətə 8 milyon manata yaxın borcu var.
O, qeyd edib ki, bələdiyyələrin borcu problemi uzun illərdir var.
“Borcların böyüməsinin qarşısı alınıb, lakin əvvəldən qalan borclar hələ də var. 1100-ə yaxın bələdiyyənin 8 milyon manata yaxın dövlətə borcu var. Bunların çoxu 3 ildən artıqdır ki, mövcuddur. Dövlət büdcəsindən bələdiyyələrə ayrılan dotasiyalarla bunu həll etmək olar. Amma bu da bələdiyyələrdə bir az arxayınlıq yarada bilər. Müəyyən təkliflər var. Birləşmə başa çatdıqdan sonra bu problemi həll etmək daha optimal olacaq”, - deyə F.Əliyev bildirib.
Sual yaranır, bələdiyyələr dövlət dotasiyası ilə fəaliyyət gôstərdiyi halda, onun dövlətə borcu necə yaranır?
Əvvəla onu qeyd edək ki, kiçik bələdiyyələrin borcu əsasən DSMF ödənişlərinin edilməməsindən yaranır. Heç bir idarəçilik təcrübəsinə malik olmayan bələdiyyə rəhbərliyi öz işçilərinə əmək haqqı verir, amma ona uyğun DSMF ödənişlərini həyata keçirmir və nəticədə bələdiyyənin dövlətə borcu yaranır.
Böyük bələdiyyələrin isə balansında fəaliyyət göstərən çoxsaylı ictimai-iaşə, digər xidmət və istehsal müəssisələr var. Bunlar bələdiyyə (hüquqi şəxs) mülkiyyəti olduğundan həmin əmlaka görə dövlət büdcəsinə əmlak vergisi ödəməlidir. "Bələdiyyələrin statusu haqqında" qanuna görə, yalnız fiziki şəxslərin ödədiyi vergilər bələdiyyə büdcəsinə köçürülür, hüquqi şəxslərin vergiləri isə dövlət büdcəsinə ödənilməlidir. Yəni əmlakı olan bələdiyyələr əmlak vergisini dövlətə ödəməlidir.
Bununla yanaşı, əmlak sahibi olan bələdiyyələr malik olduqları əmlakdan əldə etdikləri mənfəətdən də dövlət büdcəsinə, yəni DVX-yə mənfəət vergisi ödəməlidir. Böyük bələdiyyəoərinin dövlətə vergi borcu isə həm DSMF, həm də bu vergi mənbələri hesabına yaranır.
Bir neçə ildir ki, bələdiyyələrin DSMF-yə və digər orqanlara külli miqdarda borcları olması barədə ciddi müzakirələr aparılır. Bununla bağlı Prezident Administrasiyanın müvafiq sektoru da bir sıra addımlar atmışdır. Məhz bu addımlar sayəsində borcun həcmi 12 milyon manatdan 8 milyon manatadək azalıb. Bələdiyyələrlə iş Mərkəzinin bu istiqamətdə son illərdə gördüyü isləri də danmaq olmaz. Böyük miqdarda borcu olan bələdiyyələr əsasən paytaxtda yerləşir. Məsələn, Biləcəri, Xocasən və Əhmədli bələdiyyəsinin üst-üstə bir milyon manatdan artıq borcu var.
Bələdiyyələr azaddır, heç kimə tabe deyil - bu o demək deyil ki, bələdiyyələr qanunla müəyyən olunan öhdəliklərini də yerinə yetirməyə bilər. Bələdiyyələr də digər subyektlər kimi qanun qarşısında cavabdehlik daşıyır və bu cavabdehlikdən doğan öhdəlikləri yerinə yetirməyə borcludur.
Tutaq ki, bələdiyyələr bu öhdəliklərini yerinə yetirmir, DVX-yə və DSMF-yə ödənişlərini etmir, bəs bu ödənişləri alan DVX və DSMF nədən bələdiyyələrin bu qədər borcunun şişməsinə imkan verib, nədən onların bank hesablarına vaxtında "inkassa" qoymayıb, borcu hesabından tutmayıb? Axı bələdiyyənin vergi və digər ödənişlərini yerinə yetirməməsi bu qurumların işinə mane olur, ən azı onların yığım planına mənfi təsir göstərir. Bələdiyyələr ödəməyibsə də, DVX də bu ödənişlərin həyata keçirilməsini tələb etməyib. Deməli, burada Vergi Xidmətinin də məsuliyyəti müəyyən edilməlidir. Vaxtında həm DSMF, həm də DVX bələdiyyələrlə danışmalı, görüşməli, onları öhdəliklərini yerinə yetirməyə dəvət etməli idi. Bu da fayda verməyəndə həmin qurumlar bələdiyyələrə qarşi inzibati tədbirlər görməli idi. Lakin bu qurumlar görünür bələdiyyələrin onlara olan borcunun şişməsində maraqlı olublar ki, gələcəkdə ödənişlərı faizi ilə birlikdə alsınlar. Çunki bələdiyyələrın 8 milyonluq borcunun az qala 30 faizi penyalar hesabına şişib.
Akif NƏSİRLİ
