Qadın hüquqları məsələsində Azərbaycanın dünyada yeri - daha öndə olmağın yolları...
Dünya ölkələrinin bir çoxunda qadın və kişilərin bir çox sahələrdə qərarların qəbul edilməsində balanslaşdırılmış iştirakı hələ də aktual məsələ olaraq qalır. Ölkəmiz bu sahədə qarşıya çıxan problemlərin böyük əksəriyyətini həll edib, lakin hələ də görüləsi müəyyən işlər qalır.
Ancaq Azərbaycan gender bərabərliyi baxımından dünyada vəziyyətin yaxşı olduğu ölkələr sırasında yer alır. Qərarların qəbulunda paritetə getdikcə daha sürətlə yaxınlaşılır. Gender balansı qərarların qəbulu prosesinin bütün mərhələlərində bərabər iştirakın təşviq edilməsində də özünü göstərir. Nəzərə alınan məqam təkcə demokratik seçkilər nəticəsində rəsmi vəzifələrə təyinatla bağlı deyil, sosial və iqtisadi məsələlərlə bağlı bütün qərarların cinsi paritet əsasında qəbulu sistemidir.
Qadınlar cəmiyyət üçün vacib qərarların qəbulunda əsas iştirakçılardandır
Ölkəmizdə gender münasibətləri sahəsində baş vermiş inkişaf bəşər tarixində sosial münasibətlərdə ən inqilabi transformasiyalarından biri hesab olunur. Həqiqətən də, Azərbaycan cəmiyyətinin bütün səviyyələrində çox şey dəyişib. Ölkəmizdə qadınlar müxtəlif vəzifələr tuturlar. Qadınların cəmiyyət üçün vacib qərarlar verdiyi göz qabağındadır. Bu dəyişikliklər sosial fəaliyyət və gender balansının demokratiya və gələcək üçün həyati əhəmiyyət kəsb etdiyinə inanan qadın və kişilərin birgə səyləri nəticəsində baş verib.
Ölkəmizdə sosial məsələlərlə bağlı qərarların qəbulu təkcə parlamentin zalları ilə məhdudlaşmır. Müxtəlif strukturlarda qadınların qərar qəbul etmə prosesinə cəlb edilməsi geniş vüsət alır. Düzdür, bütün sektorlar gender bərabərliyinin yeni modellərinə uyğunlaşmaqda eyni çeviklik nümayiş etdirə bilməyib. Məələn, sahibkarlıq, bələdiyyə sektoruda rəhbər vəzifələrdə qadınların sayı hələ də azdır. Lakin bu istiqamətdə də zəruri addımlar atılmaqdadır. Dünya təcrübəsi göstərir ki, ölkələr demokratik nəzarət strukturlarından nə qədər uzaqlaşsa, gender balansının səviyyəsi bir o qədər aşağı düşür. Beynəlxalq səviyyədə aparılan müqayisələr açıq şəkildə göstərir ki, sosial məsələlərlə bağlı müxtəlif qərar qəbul edən strukturlar müxtəlif sürətlə gender balansına doğru irəliləyir. Şəbəkələrin qurulması və təcrübə mübadiləsi qərarların qəbulunda gender balansını dəyişməyə çalışan fəal vətəndaşlar üçün vacibdir. Digər ölkələrdə qadın və kişilər tərəfindən görülən işlər, birincisi, dəyişikliyin mümkün olduğunu, ikincisi, dəyişikliyə və gender bərabərliyinin zəruriliyi barədə ictimaiyyətin məlumatlandırılmasına müxtəlif yollarla nail oluna biləcəyini göstərir. Beynəlxalq təşkilatlar və qadın şəbəkələri fikir mübadiləsini və uğurlu təcrübələri asanlaşdırır. Onlar həmçinin bunun cəmiyyətin daha geniş təbəqələri arasında yayılmasını təşviq edirlər. Milli, regional və beynəlxalq səviyyələrdə hazırlanmış təlimatlar, qərar qəbuletmə proseslərində qadınların səlahiyyətlərinin artırılması və bərabər hüquqlar sahəsində beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən qəbul edilmiş razılaşmaları həyata keçirməyə və başqalarını hərəkətə keçməyə təşviq etmək məqsədi daşıyır. Azərbaycanda bu kimi məqamalara daim xüsusi diqqət olunur. Aparılan təhlillər göstərir ki, sosial qərarvermənin digər sektorları da davamlı dəyişiklik tələb edir. Bu, qadınların qərar qəbul etmə prosesində iştirakını təşviq etmək üçün əsas olan qruplarda təşkilat mədəniyyətinin dəyişdirilməsini zəruri edir. Üstəlik, hətta ən mühüm dəyişikliklərin baş verdiyi siyasət qərarlarının qəbulu sahəsində də davamlı iş görülməlidir. Keçid dövrü cəmiyyətlərində, eləcə də beynəlxalq miqyasda daha az əlaqəli olan sektorlarda yeni şərtlərə cavab verən innovativ yanaşmalara xüsusi ehtiyac var. Təzə ideyaların mübadiləsi qarşılıqlı zənginləşməyə və yeni təşəbbüslərə səbəb ola bilər. İkincisi, bir çox beynəlxalq tədqiqatlar bir sıra təşəbbüsləri qısaca qeyd etsə də, gender balansı sahəsində real praktiki tədbirlər haqqında daha çox məlumata ehtiyac qalmaqdadır. Gender məsələlərində müxtəlif səviyyələrdə bilik, səriştə və analitik bacarıqlara malik olan kişilər və qadınlar mövcud imkanların tam spektrini bilməlidirlər.
Sosial və iqtisadi baxımdan da gender balansı zəruridir
Qadınları qərarların qəbul edilməsi prosesinə cəlb etmək üçün çalışan fəallar adətən bu məqsədə sadiqliklərini gender bərabərsizliyinin mənşəyinin və onun müasir struktur formalarının hərtərəfli təhlili əsasında əsaslandırsalar da, davamlı səylər üçün yadda saxlamaq lazım olan bir neçə mühüm arqument var. Birincisi, gender bərabərliyinin gücləndirilməsinə dair öhdəliklər var. Qeyd edək ki, Azərbaycanın da bir sıra beynəlxaql qurumlar qarşısında belə öhdəliyi var. Bu, beynəlxalq, milli və sənaye müqavilələrində sənədləşdirilir.
İkincisi, gender bərabərliyi sosial ədalətin keyfiyyəti, insan hüquqları və demokratiyanın təbiəti ilə bağlı fundamental anlayışlarla əlaqələndirilir. Üçüncüsü, hər iki cinsin siyasətin formalaşmasında iştirakı siyasətin keyfiyyətinin yaxşılaşmasına gətirib çıxardığına dair güclü empirik sübutlar mövcuddur ki, bu da vətəndaşların müxtəlif qruplarının maraqlarına daha yaxşı xidmət edir. Nəhayət, gender balansı yeni məsələləri siyasi gündəmə gətirməyə kömək edir. Sosial və iqtisadi baxımdan gender balansı faydalıdır. Dövlət sektorunda qadınların imkanlarından istifadə etmək rəqabət üstünlüyü təmin edir. Qərarların qəbul edilməsində qadınların iştirakını təmin etmək üçün fəaliyyətin stimullaşdırılması üzrə səylərin davam etdirilməsinin əsas səbəblərindən biri bu sahədə daha yaxşı nəticələr əldə etmək üçün davamlı olaraq təsdiqlənmiş beynəlxalq öhdəlikdir. Qərarların qəbulu zamanı gender balansının zəruriliyi ilə bağlı bu günə qədər ən mühüm beynəlxalq bəyanat 1995-ci il tarixli Pekin Fəaliyyət Platformasıdır. Pekin Fəaliyyət Platforması açıq şəkildə cəmiyyətin bütün sahələrində əlli faiz tarazlığa nail olmağı hədəfləyir və o, qadınların qərarların qəbulu prosesində tam iştirakının təmin edilməsinin vacibliyini önə çəkir. Bu, mühüm qərar qəbuletmə forumlarında qadınların faizini artırmaq üçün ən mühüm beynəlxalq və milli öhdəliklərdən biridir. Platformanın əsas mesajı ondan ibarətdir ki, siyasət qadınların tam iştirakı ilə hazırlanmalı və qadınların səlahiyyətlərini və rolunu təşviq edən proqramlarla nəticələnməlidir. Qərarların qəbul edilməsində balanslaşdırılmış gender iştirakı Pekin Fəaliyyət Platformasının demək olar ki, bütün tövsiyələrinin əsas tələbidir. Azərbaycan Pekin Fəaliyyət Platformasından irəli gələn öhdəliklərin icrasında ən yaxşı vəziyyətdə olan ölkələrdən biridir.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
