Rus əsgərlərinin İran-Ermənistan sərhədindən çəkilməsinin ŞOK TƏFƏRRÜATLARI...
Abutalıb Səmədov: "Razılaşmaya əsasən, Rusiyanın razılığı olmadan sərhədçiləri çıxarmaq qeyri-mümkün idi"
Moskvada Paşinyanla Putin arasında əldə olunan razılaşmaya əsasən, Rusiya sərhədçilərinin Ermənistan-İran dövlət sərhədindəki keçid məntəqəsindən çıxarılması qərara alınıb. Bu, Zvartnos hava limanından rus sərhədçilərinin çıxarılmasından sonra baş verən ikinci önəmli qərardır. Ermənistan hər addımda Rusiyadan bir qədər də uzaqlaşır. Ancaq hələlik türk-erməni sərhədində rus sərhədçilər qalacaq.
Rusiya sərhədçilərinin İran-Ermənistan sərhədindən çıxarılmasına Rusiya necə razılaşdı? Bu, tərəflərə nə verir?
Suallarımıza cavabında politoloq Abutalıb Səmədov bildirdi ki, Rusiya sərhədçiləri 1992-ci ilin 30 sentiyabrından Ermənistan-İran və Ermənistan-Türkiyə sərhədlərini qoruyur: "Azərbaycan Ordusunun 1992-ci ilin iyun ayında başlatdığı hücumun nəticəsi olaraq Levon Ter-Petrosyan Rusiya ilə həmin razılaşmaya getmək məcburiyyətində qaldı. 30 sentiyabr 1992-ci il razilaşması imzalanandan sonra Rusiya hərbiçiləri Ermənistan tərəfdən Azərbaycana qarşı vurusmağa başladı. Bundan sonra bizim hücumlar dayandı və əks istiqamətdə hərəkət başladı. Son nəticədə isə biz əvvəlcə Kəlbəcəri, sonra isə digər rayonları itirdik. Rusiya-Ermənistan razılaşmasında sərhədçilərin Ermənistanda qalma müddəti göstərilməyib, bu, müddətsiz bir razılaşma idi. Razılaşmaya əsasən, Rusiyanın razılığı olmadan sərhədçiləri çıxarmaq qeyri-mümkün idi. Lakin son dövrlərdə açıq şəkildə görünür ki, Ermənistan həm Rusiya sərhədçilərini, həm də Rusiya hərbi bazasını öz ərazisindən çıxarmağa çalışır. Təbii ki, burada kəskin addımlar atmaq, birbaşa bu tələbləri qoymaq çox böyük risqdir. Ona görə də Ermənistan addım-addım getmək qərarına gəlib. Əvvətcə Zvartnots hava limanından rus sərhədçiləri çıxarıldı. İndi isə Rusiya sərhədçiləri Ermənistan-İran sərhədindən tamamilə çıxarılmır, yalnız nəzarət-buraxılış məntəqəsi Ermənistana təhvil verilir. Hələ rus sərhədçiləri sərhəddə qalmaqda davam edəcək. Sərhədi ermənilər ruslarla birlikdə qorumağa davam edəcəklər. Yəni Moskvada əldə edilən razilaşmaya əsasən, yalnız nəzarət-buraxılış məntəqəsi ermənilərin nəzarətinə verilir. Bu razılaşma qarşılığında Ermənistan nədən imtina edib? Rusiyanın buna asanlıqla razılaşmasının səbəbi nədir, məsələnin kökündə nə dayanır?
Bu, Rusiyanın Ukrayna müharibəsindən dolayı ağır durumda olmasi ilə bağlıdırm, yoxsa Rusiya Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı güzəştə gedib? Bu məsələ yəqin ki, yaxın aylarda bəlli olacaq.
Hadisələrin gedişi isə göstərir ki, Rusiya artiq Ukraynada təşəbbüsü ələ alıb, yavaş-yavaş olsa da irəliləyir, işğal etdiyi dörd vilayətin qalan hissəsini də nəzarətə götürümək arzusundadır. Qərbin isə Ukraynaya yardımları artmaq əvəzinə azalmaqdadır. Noyabr ayına planlaşdırılan sülh konfransı arzulanan nəticəni verməyəcək, bu göz önündədir. Rusiyanın əvvəlcədən elan etdiyi kimi bu konfransda iştirak etməməsi, hətta baş tutarsa belə nəticəsiz bitəcəyi tam aydındır.
Ukrayna üçün mühüm əhəmiyyətə malik Ramştaynda planlaşdırılan görüş də baş tutmadı. İndi Ukrayna kifayət qədər gərgin durumdadir, Zelenskinin planlaşdırdığı sülh - qələbə planı Qərbi qane etmədi. Rusiyanın dərinliklərinə raket zərbələri endirmək məsələsində razılığa gəlinmədi. Baxmayaraq ki, Ukrayna buna böyük ümid bəsləyirdi. Bizim də bəzi başabəla siyasətçilər deyirdilər ki, artıq razılaşma əldə olunub, Ukrayna prezidentinin Nyu-Yorka səfəri zamanı bu, rəsmi şəkildə bəyan ediləcək. Ancaq məlum oldu ki, bu məsələdə heç bir razılaşma əldə edilməyib və Qərb Rusiyanın təhdidlərinə yenə boyun əydi. Yəni hazırda Rusiyanın işləri kifayət qədər yaxşi gedir. Artiq Ukrayna müttəfiqləri tərəfindən ərazi güzəştlərinə çağırılmaqdadır.
NATO baş katibi Stoltenberqin vəzifədən getdikdən dərhal sonra Ukraynanı ərazi güzəştlərinə çağırması vəziyyətin Kiyev üçün nə qədər ağır olmasının göstəricisidir. Bu səbəbdən Ermənistana qarşılıqsız güzəştlər etmək üçün Rusiyanın elə bir məcburiyyəti yoxdur. Güman etmək olar ki, Ermənistan-İran sərhədində nəzarət-buraxılış məntəqəsinin erməni sərhədlərinə verilməsi hansısa güzəşt qarşılığında baş verib. Bu güzəştin nədən ibarət olduğu bu yaxınlarda aydınlaşacaq. Amma bir məsələ aydındır ki, İran 10 noyabr Üçtərəfli bəyanatının 9-cu bəndinin icrasına qəti etiraz edir, Rusiya sərhədçilərinin Zəngəzur dəhlizinə nəzarətini qəbul etməyəcəyini deyir. Hər dəfə də Paşinyan həmin 9-cu bəndin digər müddasını qabartmağa çalışır - deyir ki, təhlükəsizliyə biz zəmanət veririk. Ancaq nədənsə, müddəanın bundan sonrakı cümləsini oxumaq istəmir ki, yola nəzarət Rusiya sərhədçilərinin öhdəliyindədir. Bu həmin bəyanatda açıq səkildə yazılıb. İran bunu qəbul etmir. Hətta buna görə Rusiyanı, Türkiyəni və Azərbaycanı müharibə ilə hədələdi. Bu bəyanatı SEPAH verdi. Bu, İranda çox ciddi təşkilatdır, onun Rusiyanı hədələməsi çox ciddi mətləblərdən xəbər verir. Bundan sonra Şoyqunun İrana səfəri çərçivəsində müəyyən razılaşmalara gedilməsi göstərdi ki, Rusiya da bu hədəni ciddi qəbul edib. Rusiya və İran arasında hansı razılaşmalara nail olunduğu da hələ bəlli deyil.
Rusiyanın 9-cu bənddəki səlahiyyətindən imtina edəcəyi də ağılabatan deyil. Çünki Rusiya Orta dəhlizin böyük bir hissəsinə nəzarəti özündə saxlamaq istəyir. Bu səbəbdən Moskva görüşündə hansı razılaşmalar oldu, Paşinyan hansı güzəştlərə getmək məcburiyyətində qaldı, Moskvanın bundan sonrakı addımları nə olacaq, bunu yaxın günlər və ya aylar göstərəcək".
Dəniz NƏSİRLİ
