Azərbaycanda saatlıq əmək haqqına keçidin üstünlükləri dərhal görünəcək...

Bəlli olduğu kimi, dünyanın bir çox ölkəsində, xüsusən də Qərb dövlətlərində minimum aylıq əməkhaqqı anlayışından istifadə olunmur. Həmin ölkələrdə minimum əməkhaqqı texniki olaraq  işçilərin saatlıq əməkhaqqına görə gördükləri işin dəyərləndirilməsinə görə təyin olunur. 

Dünya Bankı da Azərbaycanda eyni metoddan istifadə olunmasını təklif edir.  Bu, Dünya Bankı Qrupunun “Business Ready” hesabatının “İşçi qüvvəsi” indikatoru ilə bağlı müvafiq sahədə təkmilləşmələrin və kommunikasiyanın həyata keçirilməsinə dair 2024-cü il üzrə Yol Xəritəsində öz əksini tapıb.

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən qeyd olunan istiqmətdə iş aparılır. Qeyd edək ki, Azərbaycanda günlük iş saatı 8 saata bərabərdir və minimum əməkhaqqı üzrə maaşların hesablanması da həmin saat hesabı ilə tənzimlənir. Ölkəmizdə bir aylıq iş günü təxminən 22-23 günə bərabərdir ki, minimum əməkhaqqı üzrə bir günlük əməyin dəyəri 15-15,6 manat təşkil edir. Amma bu yanaşmanın dəyişməsi gözlənilir. Azərbaycanda əməkhaqqının aylıq əvəzinə saatlıq hesablanması nəzərdə tutulur. Eyni zamanda, rəsmilərin açıqlamasına görə, növbəti il maaşların artması gözlənilir. Hələlik, əmək haqlarının nə qədər artacağı ilə bağlı rəsmi məlumat yoxdur. Hazırda Azərbaycanda minimum əməkhaqqı 345 manatdır. Hesablamalar göstərir ki, beşgünlük iş həftəsində səkkiz saat çalışıb minimum əməkhaqqı alan şəxslərin bir saat ərzində qazancı 2 manat 15 qəpik, altıgünlük iş həftəsində işləyənlərin isə 1 manat 79 qəpikdir. Gələn il dövlət büdcəsinin sosial xərclərinin 14 faiz artacağı gözlənilir. Nazirlər Kabinetindən bildirilib ki, 2025-ci ildə dövlət büdcəsində sosial müdafiə və sosial təminat üçün xərclər 4 milyard 998 milyon manat olacaq, bu da cari ilin xərclərindən 607 milyon manat çoxdur. Vurğulanır ki, 2025-ci ildə əməkhaqqı və sosial ödənişlərin artımı 2 milyondan çox vətəndaşa şamil olunacaq. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyindən isə “Turan”a bildirilib ki, hazırda saatlıq əməkhaqqının tətbiqi ilə bağlı müzakirələr davam edir: “Nəticəsi ilə bağlı ictimaiyyətə geniş məlumat veriləcək”. Milli Məclisin Əmək və sosial siyasət komitəsinin üzvü Vüqar Bayramov da deyir ki, gələn il minimum əməkhaqqının artım faizi bu il noyabrın 1-də məlum olacaq. Deputatın sözlərinə görə, sadəcə minimum əməkhaqqı deyil, vahid tarif cədvəlinin bütün pillələri üzrə əmək haqlarında artımlar olacaq. Onun vurğulamasına görə, artım azı 600 min vətəndaşın maaşlarında özünü göstərəcək. Deputatın fikrincə, saatlıq maaşlara keçid baş verərsə, vətəndaşlar daha çox əməkhaqqı ala bilərlər və əmək hüquqları daha yaxşı qorunacaq: “Saatlıq əməkhaqqı vətəndaşa bir neçə yerdə işləmək imkanını qazandırır. Eyni zamanda, iş saatlarından sonra əlavə saatlarda və həftəsonu, bayramlarda işçi çalışarsa, daha yüksək tariflə xüsusi ödənişlərin həyata keçirməsi mümkün olacaq”.

İqtisadçı, Respublikaçı Alternativ (REAL) Partiyasının sədri Natiq Cəfərli məsələ ilə bağlı” Azadlıq” radiosuna bildirib ki, saatlıq əməkhaqqına keçid Azərbaycanın indiki iqtisad modelində çətin görünür: “Bir çox qanunvericilik aktlarında da dəyişiklik edilməlidir. Azərbaycanda əsas iş yerləri dövlət təşkilatlarında olduğu və maaşlar dövlət büdcəsindən ödənildiyi üçün orada hansısa formada saatlıq ödəniş sisteminə keçmək çox çətindir. Büdcədən maaş alan kateqoriyanın ən böyük hissəsi müəllimlər təşkil edir, onların sayı 200 mindən çoxdur. Onlar zatən saatla dərs verirlər, onları necə saat hesabına maaş sisteminə keçirəcəklər? Bu, problematik görünür”. Özəl sektora gəlincə, ekspertin sözlərinə görə, ortalığa tamamilə başqa problem çıxacaq: “Özəl sektorda müqavilələr ən aşağı saat hesabı ilə bağlanacaq. Bayram və istirahət günləri də nəzərə alınmayacaq. Bu da müəyyən problemlərə gətirib çıxaracaq”. N.Cəfərli hesab edir ki, ölkədə saatlıq əməkhaqqı sisteminə keçid baş versə belə, bu zaman dövlətin müxtəlif kriteriyaları olmalıdır: “Məsələn, gündəlik iş saatı 4 saatdan aşağı olmaz, bir saatlıq iş ödənişi müəyyən məbləğdən aşağı olmaz. Bu baryerlərlə müəyyən qədər əməkçilərin hüquqlarını qorumaq mümkündür”. Minimum əməkhaqqının artımına gəldikdə, iqtisadçının təxmininə görə, büdcə parametrlərinə baxanda ciddi bir artımın olacağı görünmür: “Maksimal olaraq 10 faiz civarında artım ola bilər. Bizdə həm də problem odur ki, maaşların və təqaüdlərin artımı bazarda mal və məhsul bolluğu ilə paralel getmir. Mal və məhsul həcmi eyni qalır və maaşlar artdıqca, bu, yalnız inflyasiya basqılarını artırır”. Qeyd edək ki, hazırda dövlət idarələri, ictimai təşkilatlar, publik hüquqi şəxslər və digər müəssisələrdə, eləcə də müdafiə, hərbi təhülkəsizlik və digər bir sıra sahələrdə standart aylıq maaş təyin edilir. Bu fonda orada da saatlıq əməkhaqqına keçidin asan olmayacağı proqnozlaşdırılır. Buna rəğmən, ekspertlərə görə, saatlıq minimum əməkhaqqının tətbiqi işə götürənlər qarşısında yeni öhdəliklər qoyacaq. Bu da tədricən əməkhaqqı fondunun artımına təsir göstərə bilər. Digər tərəfdən, məlumdur ki, bu gün ölkədə qısa müddətli işə götürmə geniş yayılıb. Belə olan halda konkret olaraq günlük, beş günlük, bir həftəlik hansısa işlərin yerinə yetirilməsi üçün əmək müqavilələri bağlana bilər. Orada artıq aylıq deyil, saatlıq minimun əməkhaqqının tətbiqi daha effektiv olacaq. Ona görə də hesab olunur ki, bu yanaşmaların tətbiqi müsbət nəticələr verə bilər.

Ramil QULİYEV