Ərdoğanın "Krım bəyanatından" sonra Rusiya hərəkətə keçdi....
Tural İsmayılov: "Əslində Putinin mətbuat katibi Dmitri Peskov dolayısı ilə Türkiyənin Krımı Ukrayna ərazisi kimi tanıdığını anladıqlarını etiraf edib"
Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Krımın Ukraynanın nəzarətinə qaytarılması ilə bağlı sərt bəyanatına yumşaq münasibət bildirib. Sentyabrın 11-də “Krım platforması”nda çıxış edən Türkiyə prezidenti deyib ki, yarımadanın Ukraynaya qaytarılması beynəlxalq hüquqla tələb olunur və Rusiya-Ukrayna münaqişəsinə Ukraynanın suverenliyi əsasında son qoyulmalıdır.
"Krımın statusu məsələsi Moskva ilə Ankara arasında fikir ayrılığına səbəb olub, lakin Rusiya türk dostlarını öz mövqeyinin düzgünlüyünə inandırmaq üçün əlindən gələni edir" - bunu Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov brifinqdə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın 2014-cü ildə Rusiyanın tərkibinə daxil olan yarımadanın Ukraynaya məxsus olması ilə bağlı açıqlamalarını şərh edərkən deyib.
“Bu mövzu türk dostlarımızla aramızda mövcud olan fikir ayrılıqları kateqoriyasına aiddir”, - deyən Kreml təmsilçisi qeyd edib: “Biz öz nöqteyi-nəzərimizi türk dostlarımıza və həmkarlarımıza davamlı izah etmək cəhdlərimizdən əl çəkmirik”.
“Ümid edirik ki, bu, zaman keçdikcə Ankaraya bizi daha yaxşı başa düşməyə, arqumentlərimizi daha yaxşı anlamağa və razılaşmağa imkan verəcək”, - deyə Rusiya prezidentinin mətbuat katibi bildirib: “Biz Türkiyə ilə münasibətlərimizi, tərəfdaşlığımızı inkişaf etdirməyə davam edirik”.
Tarixə nəzər salsaq, Krım məsələsində Rusiya və Türkiyə münasibətlərinin nədən belə həssas olduğunu anlayarıq.
Belə ki, XVII əsrin sonlarında Moskva knyazlığı artıq güclü bir dövlət olan Rus çarlığı halına gəlmişdi. Bu vaxta qədər Krım tatarları Moskvaya tez-tez hücumlar etmiş, hətta onlara vergi də qoymuşdu. İndi isə Tatarlar üçün artıq Moskvanı yağmalamaq və ya vergiyə bağlamaq çox çətin idi. Moskva xaricində isə Lehistan olduqca güclənmiş, Rusiyanın hər yerinə yayılan kazaklar isə davamlı mövqe yaratmışdılar. II Vyana mühasirəsində Murad Gəray və Krım ordusu Osmanlılara köməyə gəlmişdi, amma bəzi qaynaqlar bu mühasirədə Murad Gərayın Vyananı qurtarmağa gələn Lehlərin önünü bilərək kəsmədiyini yazır, yəni mühasirənin müvəffəqiyyətsizliyində Murad Gərayı günahkar bilirlər. Bu məlumat tam olaraq təsdiqlənmiş deyil. Vyana müvəffəqiyyətsizliyindən sonra Murad Gəray taxtdan salındı və II Hacı Gəray taxta keçdi. II Hacı Gərayın çox qısa sürən xanlığından sonra, 1684-cü ildə taxta keçən və parlaq bir hökmdar olan I Səlim Gəray Müqəddəs İttifaq qüvvələrinin Osmanlı dövlətinə qarşı döyüşlərində əhəmiyyətli rol oynadı. Rusların Krım səfərlərinin, Lehlilərin 1687-1688-ci illər səfərlərinin qarşısını aldı, dörd dəfə keçdiyi Krım taxtında böyük müvəffəqiyyətlər əldə etdi. Səlim Gərayın müvəffəqiyyətlərinə baxmayaraq, Osmanlı dövləti bu döyüşləri itirib Karlovitsa Andlaşmasını imzaladı. Sonrakı dövrlərdə Osmanlıların Avropa qarşısında geriləməsi və Rus çarlığının böyük yüksəlişi Krıma olduqca təsir etdi. 1735-1739-ci il Osmanlı-Rus müharibəsində ruslar Bağçasaraya qədər girib bölgəni yağmaladılar. 1768-1774-ci il Osmanlı-rus müharibəsində Bessarabiya (1770) və Krım yarımadası (1771) ruslar tərəfindən işğal edildi. Bu hücumlara Krım Gəray müqavimət göstərməyə çalışdı. Döyüşü sona çatdıran 21 iyul 1774-cü il tarixli Kiçik Qaynarca müqaviləsi ilə Krım Osmanlı himayəsindən çıxdı və tam müstəqil oldu. Yalnız dini işlər üçün Osmanlı xəlifəsinin səlahiyyəti tanındı.
1777-ci ildə rus tərəfdarı kimi tanınan Şahin Gəray taxta keçdi. Osmanlı tərəfdarı olan II Bahadır Gəray xanlıq mübarizəsində Şahin Gərayı məğlub edə bilmədi. Bu dövrdə ruslar bölgəyə çoxlu slavyan immiqrantı yerləşdirdilər. 1779-cu ildə imzalanan Aynalıkavak müqaviləsi ilə Krım xanlarının sərbəst seçilməsi, rus əsgərlərinin Krımdan çəkilməsi, Osmanlı dövlətinin Şahin Gərayı tanıması maddələri qəbul edildisə də, ruslar müqaviləyə əməl etmədilər. 1783-cü ildə II Yekaterinanın əmri ilə Krım işğal edildi. Artan rus təsirinə qarşı xalq qiyam qaldırdı və Bahadır Gəray taxta çıxarıldı. Şahin Gəray isə ruslara sığındı. 1785-ci ildə Şahin Gəray rus ordusunun köməyi ilə Krıma daxil oldu. Daha sonra ruslardan istədiyini ala bilməyib İstanbula sığındı. Əvvəlki hərəkətlərinin əvəzi olaraq Rodosa sürgün edilib orada edam olundu.
Osmanlı dövləti Krıma girən ruslara qarşı yeni bir döyüşə başladı, lakin müvəffəqiyyət qazana bilmədi və 1792-ci ildə Yaş müqaviləsi ilə Krımın Rusiyaya birləşməsini qəbul etdi.
Təqribən 300 il sürən bu ittifaq 1769-1774-cü illərdə davam edən Osmanlı-Rusiya müharibəsinin nəticəsində imzalanan Kiçik Qaynarca müqaviləsi ilə başa çatıb. Lakin 1954-cü ildə Moskva vilayəti Ukraynaya hədiyyə edib. Etnik ruslar bu addımın "tarixi səhv" olduğunu deyirlər.
Daha sonra - 2014-cü ildə Rusiya Krımı işğal edərək, referendum əsasında onun Rusiya Federasiyasının tərkibinə daxil olduğunu rəsmiləşdirib.
Bizimlə bu barədə fikirlərini bölüşən siyasi şərhçi Tural İsmayılov qeyd etdi ki, əlbəttə, Türkiyə ilə Rusiya arasindakı münasibətlər Ukrayna ilə münaqişədən dolayı yüksək səviyyədə olmayan kimi görünə bilər: "Amma biz nəzərə almalıyıq ki, Rusiya ilə Türkiyə müxtəlif platformalarda çox dərin əməkdaşlıq perspektivləri ortaya qoyurlar. Məsələn, "Ak Kuyu"dakı atom elektrik stansiyası fəaliyyətini ciddi şəkildə davam etdirir, eyni zamanda iki ölkə arasında digər iqtisadi münasibətlər yüksək səviyyədədir. Ötən il ərzində iki ölkə arasında turizmin inkişaf etdirilməsində ciddi uğurlara imza atılıb. Biz bunu həm Türkiyə, həm də Rusiya rəsmilərinin dilindən dəfələrlə eşitmişik.
Bütün bunlarla yanaşı, Türkiyənin Krım məsələsi ilə bağlı aydın mövqeləri var. Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Türkiyə siyasi rəhbərliyi dəfələrlə vurğulayıb ki, onlar hec vaxt Krımı Rusiya ərazisi kimi tanımayacaqlar. Həmişə Krımın Ukraynaya geri qaytarılmasının vacibliyi barədə aydın fikir ifadə ediblər. Əslində Putinin mətbuat katibi Dmitri Peskov dolayısı ilə Türkiyənin Krımı Ukrayna ərazisi kimi tanıdığını anladıqlarını etiraf edib. Çunki Türkiyə NATO dövlətidir və beynəlxalq hüquq baxımından Ukraynanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir. Bu baxımdan Türkiyənin mövqeyini təkzib etməyə ortada bir arqument yoxdur. Ona görə də, Rusiyanın bu məsələdə mövqeyi həmişə yumşaq olur. Üstəgəl, Türkiyə yeganə NATO və Avropa ölkəsidir ki, Rusiya-Ukrayna münaqişəsində qızışdırıcı deyil, barışdırıcı mövqe tutur. Ona görə də Krımın Rusiya-Türkiyə münasibətlərinə indi və gələcəkdə hər hansı bir əngəl törədəcəyini düşünmürəm".
Dəniz NƏSİRLİ
