Azərbaycanın əhali artımında unikal vəziyyət yaranıb...
Hazırda Azərbaycan dövlətinin diqqətində olan əsas məsələlərdən biri ailə institutunun möhkəmləndirilməsidir. Ailənin yaradılması, funksiyaları və idarə olunması bəzən cəmiyyətin maliyyə, sosial və iqtisadi vəziyyətində də asılı ola bilir.
Dövlət ölkədə gender bərabərliyi, qadınların cəmiyyətdə öz yerini tutması üçün çalışır və bütün sahələrdə qadının rolunu vurğulayır. Azərbaycanda qədim zamanlardan qadına hörmətlə yanaşılıb. Buna misal olaraq, Azərbaycan birinci dəfə müstəqilliyini elan etdikdən sonra hökumətin həyata keçirdiyi tədbirlərdən biri Şərqdə ilk dəfə olaraq qadınlara kişilərlə bərabər hüquqlar, həmçinin, seçkilərdə iştirak etmək hüququnun verilməsini göstərə bilərik. Azərbaycan ictimai, siyasi, iqtisadi, mədəni və digər sahələrdə kişi və qadın bərabərliyini təmin etmək üçün maariflənmə prosesinə xüsusi önəm verir, Bu isə ölkədə gender bərabərliyinə və gələcək nəslin daha sağlam böyüməsinə şərait yaradır. Cəmiyyətdə gender, ailə və demoqrafiya məsələlərin gündəmdə saxlanılması vacib məqamlardan biridir.
Əhali artımında azalma meylləri özünü göstərir
1 avqust 2024-cü ilə olan məlumata görə, Azərbaycan əhalisinin sayı 10 milyon 200 min nəfəri keçib. Ancaq əhalinin artım tempi ilk dəfə 1950-ci illərin əvvəllərindəki səviyyəyə düşüb. Bu isə o deməkdir ki, əhali nisbətinə görə artım tempi aşağı düşüb. Bir sıra hesablamalar göstərir ki, neçə illərddir əhali artımında azalma meyilləri özünü göstərir. Məsələn, Azərbaycanda 1970-ci ildə 151 minə yaxın körpə dünyaya gəlib. 1990-cı ildə hətta 183 min nəfərə qədər yüksəlib. Ancaq sönrakı dövrlərdə azalma meyilləri özünü göstərməyə başlayıb. 2020-ci ildə doğulan körpələrin sayı 127 min nəfərə yaxın olub. Doğum sayında azalma ən çox 2021-ci ildə qeydə alınıb. O da koronavirus pandemiyasına təsadüf edir. Həmin il 112 min 284 nəfər doğulub. Pandemiyadan sonrakı ildə, yəni 2022-ci ildə yeni doğulanlar arasında 10 mindən çox artım qeydə alınıb. Belə ki, həmin il 122 min 846 körpə dünyaya gəlib. 2023-cü ildə 112 min 620 körpə doğulub. Məlumat üçün qeyd edək ki, 1970-ci ildə ölkə əhalisinin sayı 5.1 milyon, 1990-cı ildə 7.1 milyon, 2020-ci ildə isə 10,1 milyon nəfərə yaxın olub. Son 50 ildə əhali sayı 2 dəfə yüksəlsə də, doğum nəinki artmayıb, hətta azalıb. Ümumən, məlum olur ki, 2015-ci ildə 166 min 210, 2016-cı ildə 159 min 464, 2017-ci ildə 144 min 41, 2018-ci ildə 138 min 982, 2019-cu ildə 141 min, 2020-də 125 min, 2021-ci ildə 110 min 700, 2022-ci ildə 122 min 846 körpə dünyaya gəldiyi bildirilib. 2015-ci illə müqayisədə 2022-ci ildə 43 min 364 uşaq az doğulub, yəni doğuş sayı azalır.
Boşanmaların artması yeni doğulan uşaqların sayına ciddi təsir göstərir
Bunun səbəbinə gəldikdə, bəzi ekspertlər qeyd edir ki, ölkədəki iqtisadi-sosial çətinlik ailələrdə doğulan uşaqların sayının azalmasına gətirib çıxarır. Digər qisim hesab edir ki, son zamanlar boşanma hallarının sayının kəskin artması yeni doğulan uşaqların sayına ciddi təsir göstərir. Digər ekspertlər isə hesab edir ki, yeni doğulan körpələrin sayının azalması uşaq pulunun verilməməsi ilə əlaqədardır. Qeyd edək ki, bir sıra ölkələrdə doğuşu stimullaşdırmaq üçün uşaq pulu ödənilir. Düzdür, dünyanın bir sıra ölkələrində bənzər tendensiyalar müşahidə olunur. Ancaq özünəməxsus ailə ənənələrinə malik olan Azərbaycanda bunların baş verməsi və getdikcə kütləvi hal alması narahatlıq doğurmaya bilməz. Belə davam edərsə, əhalinin yaşlı təbəqəsinin çəkisi sürətlə artacaq. Üstəlik, evlənənlərin sayı nəzərəçarpacaq dərəcədə ged-gedə azalmaqdadı. O baxımdan ölkədə demoqrafik göstəriciləri yaxşılaşdırmaq üçün nələrə ehtiyac var?
Sosial təminat səviyyəsi artırılmalıdır
Sözügedən məsələ ilə bağlı fikirlərini “Bakı-Xəbər”lə bölüşən tarix elmləri doktoru, professor Məhərrəm Zülfüqarlı bununla bağlı bir sıra məqamlara toxundu: “Azərbaycan ailəsi dövlətçiliyimizin əsasını təşkil edir. Hər bir dövlətdə ailə institutu necə yaranırsa, dövlətin inkişafında da əsas rolu o oynayır. Məsələn, Yaponiya İkinci Dünya müharibəsindən sonra iki atom bombası atılmış bir ölkə idi. Ölkə böyük fəlakətlərlə üzləşmişdi. Yaponiyanı ayağa qaldırmaq üçün dövlət başladı yapon ailəsini dirçəltməyə. Nəticədə yapon ailəsi dirçəldikcə, Yaponiya inkişaf etdi və indiki səviyyəyə qalxdı. Ona görə də bizdə Azərbaycan dövlətçiliyi, ölkəmizin inkişafı məhz ailə ilə bağlıdır. Bu da əsasən milli adət-ənənəyə söykənir. Yəni ailə qurmaq, uşaq dünyaya gətirmək, onu tərbiyə etmək, təhsil vermək və s. Bütün bunlar biləvasitə ənənə ilə bağlıdır. Dövlətin siyasətində də buna dəstək olan dövrlər olub. Müəyyən qədər dəstəyin azaldığı dövrlər də. Məsələn, İkinci Dünya müharibəsindən sonra ailələrin inkişafına dövlət qayğısı artdı. Çünki müharibədə əhalinin sayı azalıb. O üzdən, sosial müdafiəni gücləndirdilər. O dövrdə çoxuşaqlı analara medal, uşaqpulu verilirdi. Bu da ölkədə milli ailə ənənəsinin inkişafına kömək edirdi. Müasir dövrdə Azərbaycan ailəsi də məhz həmin ənənəyə söykənir. Məsələn, Azərbaycan ailəsi uşağı bağçadan başlamış ali məktəbi bitirənə qədər qayğı ilə əhatə edir. Ancaq sonda nə baş verir? Savadlı Azərbaycan gənci yüksək yüksək əmək haqqı ilə təmin oluna bilmədiyinə görə, xaricə üz tutur. Nəticədə həm mütəxəssis itiririk, həm də gənclərin ölkəni tərk etməsi sürətlənir. Doğuş səviyyəsinin azalması da sosial məsələlərlə bağlıdır. Azərbaycan gənci evlənmək üçün ona ev, iş yerləri, yüksək əmək haqq, sosial təminat lazımdır. Bunlarda problem olduğuna görə demoqrafiq problemlər böyüyür. Həm evlənənlərin sayı azalır, həm də evlənəndən sonra boşananların sayı artır. Ona görə də yaranan problemlərin həlli ilə bağlı sosial təminat səviyyəsi artırılmalıdır”.
Vidadi ORDAHALLI
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
