Türkiyə və Rusiya “İrəvan dialoqunu” heçə saydı...
Abutalıb Səmədov: “Ermənistan tərəfin bu iddiaları da forumda ciddi fikir ayrılığı, hətta gərginlik yarada bilərdi”
Ermənistanda “İrəvan dialoqu” beynəlxalq forumu keçirilir. Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinin baş katibi David Karapetyan jurnalistlərə açıqlamasında deyib ki, Ermənistan bütün tərəfdaşlarına “İrəvan dialoqu” beynəlxalq forumunda iştirak etmək üçün dəvət göndərib. O deyib ki, Rusiya və Türkiyədən də nümayəndələr dəvət edilib.
Rusiyadan yüksək rütbəli qonaqların niyə konfransda iştirak etməməsi ilə bağlı suala gəlincə, Karapetyan “bu sualı Rusiya tərəfinə vermək daha düzgün olardı. Biz bütün tərəfdaşlarımıza dəvət göndərmişik. Heç kimdən rədd cavabı almadıq”- deyib.
Erməni mətbuatının yazdığına görə, forumda nə Türkiyədən, nə də Rusiyadan nümayəndə iştirak edir.
Beləliklə, Rusiya və Türkiyənin Ermənistanın dəvətini saya salmadığı, bu tədbirə nümayəndə göndərmədiyi ortadadır. Məsələ burasındadır ki, erməni mediası və cəmiyyəti Rusiyanın bu dəvəti geri çevirməsindən daha çox narahatdır və suallar da əsasən bu səpkidədir.
“Görünür, Rusiya nümayəndələrinin və Türkiyə təmsilçilərinin bu foruma gəlməmələrinin bir səbəbi də bu ehtimallarla bağlıdır”
“Alyans” Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin sədri, siyasi ekspert Abutalıb Səmədov “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, ermənilərin “İrəvan dialoqu” dedikləri forumda müzakirə olunan məsələlərə Rusiyanın və Ermənistanın münasibəti tamamilə fərqlidir. “Müzakirələrin gedişi göstərdi ki, bu forumda Rusiya nümayəndələrinin, eyni zamanda Türkiyə təmsilçilərinin iştirakı ciddi mübahisələr, ciddi fikir ayrılıqları yarada bilərdi. Görünür, Rusiyanın və Türkiyənin nümayəndələri bunu nəzərə alıb tədbirə qatılmayıblar. Çünki bir tədbirdə bu qədər kəskin fikir ayrılıqları varsa, orda normal müzakirələrin getməsi də çətinləşə bilər. Son dövrlərdə Rusiya ilə Ermənistanın münasibətləri kəskinləşməkdə davam edir. Bu prosesə ermənilər İranı da qoşa bildilər. Lavrovun Bakı bəyanatından sonra İran Rusiya əleyhinə son illərdə heç vaxt rast gəlinməmiş kəskin bəyanatlar verdi, Rusiyanı xəyanətdə, İrana arxadan zərbə vurmaqda və sair məsələlərdə günahlandırdı. Nədən İran bu qəədr kəskin reaksiya verdi? Aydın deyil. “Zəngəzur dəhlizinin” açılması və ona Rusiya sərhədçilərinin nəzarət etməsi nədən İranı bu qədər qorxudur? Bu da hələ axıra qədər aydın deyil. Son dərəcə ziddiyyətli bəyanatlar var, parlamentdə yüksək vəzifəli deputatlar bir mövqe sərgiləyir, Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü tamamilə başqa bir mövqedən çıxış edir və İranın kommunikasiyaların açılmasında maraqlı olduğunu bəyan edir. Onun da sözlərindən belə çıxır ki, Zəngəzur dəhlizinin açılması bölgədə sülhə xidmət edir. Bu şəraitdə İran nəyə görə Rusiyaya qarşı kəskin bəyanatlar verir? Zəngəzur dəhlizi məsələsi “İrəvan dialoqunda” müzakirə olunan əsas məsələlərdən oldu və Paşinyan yenə də özünün “sülh kəsişməsi” layihəsini reklam etməyə çalışdı, onun bölgədə əməkdaşlığı təmin edəcək bir layihə olduğunu dedi. Təbiidir ki, Azərbaycanın, Rusiyanın, eyni zamanda Türkiyənin bu məsələyə münasibəti tamamilə fərqlidir və üç dövlət hesab edir ki, Zəngəzur dəhlizi 10 noyabr bəyanatında nəzərdə tutulan qaydada açılmalıdır, orda maneəsiz hərəkət təmin olunmalıdır və Naxçıvandan Azərbaycanın digər ərazilərinə əsas yolda Kalininqrad modeli tətbiq olunmalıdır. Ermənilər bunu qəbul etmək istəmirlər və bu forumda da özlərinin haqlı olduğunu göstərməyə çalışdılar. Həm baş nazir, həm də xarici işlər naziri bu mövzuda gen-bol fikirlər, iddialar irəli sürdülər. Sülh sazişi ilə bağlı da, təbii ki, fikir ayrılıqları qalmaqdadır. 16 maddədən 13-ü razılaşdırılıb dedilər, geridə qalan 3 maddənin də bir hissəsi razılaşdırılıb və Ermənistanın baş naziri razılaşdırılmış məsələləri sülh sazişi şəklində imzalamağı təklif etdi. Azərbaycan, təbiidir ki, bununla razılaşmır. Çünki söhbət nəyin bahasına olursa olsun sülh sazişi deyilən sənədin imzalanmasından getmir, söhbət prinsipial məsələlərin, prinsipial fikir ayrılıqlarının aradan qaldırılmasından gedir ki, bölgədə və iki dövlət arasında sülhü təmin etmək, bundan sonra silahlı qarşıdurmanın qarşısını almaq mümkün olsun”- deyə A.Səmədov vurğuladı.
A.Səmədovun fikrincə, son dövrlər bölgədə baş verən proseslərə münasibətdə Ermənistanın mövqeyi ilə Rusiya və Türkiyənin mövqeyi arasında çox ciddi fərqlər var. O qeyd etdi ki, Ermənistan üzləşdiyi məğlubiyyətlərində Rusiyanı günahlandırır, Rusiyanın öz öhdəliklərini yerinə yetirmədiyini iddia edir, eyni zamanda hərbi əməliyyatlarda Azərbaycanın təklikdə yox, Türkiyə və “muzdlu döyüşçülərlə” birlikdə iştirak etdiyini söyləyir. “Təbii ki, bu, həqiqətə uyğun olmayan iddialardır. Ermənistan tərəfin bu iddiaları da forumda ciddi fikir ayrılığı, hətta gərginlik yarada bilərdi. Görünür, Rusiya nümayəndələrinin və Türkiyə təmsilçilərinin bu foruma gəlməmələrinin bir səbəbi də bu ehtimallarla bağlıdır. Baxmayaraq ki, forumdakı çıxışlarında Paşinyan və Mirzoyan bu məsələlərə toxunmadılar, ancaq bunlar Ermənistan cəmiyyətində daim müzakirə olunan məsələlərdir. Bu foruma gəlib-gəlməmək barədə qərar verərkən həm Rusiya, həm də Türkiyə təmsilçiləri qarşıya çıxacaq fikir ayrılıqlarını, yarana biləcək gərginlikləri mütləq nəzərə almalı idilər. Görünür, elə bu səbəbdən də Rusiya və Türkiyə bu tədbirdə iştirak etməmək qərarına gəliblər.
Bütövlükdə, bu tədbirdə səslənən bəyanatlar, verilən təkliflər Azərbaycanla Ermənistan arasında, eləcə də bölgədə baş verən prosesləri anlamaq üçün, təbii ki, yaxşı imkan yaradıb. Burada söylənən fikirlər bir daha göstərir ki, yaxın vaxtlarda həm kommunikasiyaların açılması ilə bağlı irəliləmək mümkün olmayacaq, çünki buna Ermənistanın mövqeyi imkan verməyəcək, həm də sülh sazişinin imzalanması istiqamətində irəliyə doğru addım atmaq çox çətin olacaq”.
A.Səmədovun sözlərinə görə, bütün bunlara baxmayaraq, hələ ümidlər qalmaqdadır. O, sülh sazişi ilə bağlı təklif edilən 16 maddənin razılaşdırılmamış üç maddəsi ilə əlaqədar irəliləyişə nail olmağın mümkün olduğunu güman edir. A.Səmədovun fikrincə, bunun üçün Qərb, həmişə etdiyi kimi, ən azından sülh danışıqlarının ilk dövrlərində, 2022-ci ilin ortalarından başlayaraq Ermənistana etdiyi təzyiqləri davam etdirməlidir, çünki təzyiq olmadan Ermənistan hakimiyyətinin konstruktiv mövqe tutması mümkünsüzdür. O bildirdi ki, bunu son illərin hadisələri də aydın şəkildə göstərdi. “Əgər Qərb bölgədə sülhün olmasını istəyirsə, “Zəngəzur dəhlizinin” açılmasında maraqlıdırsa Ermənistana zəruri təzyiqlər göstərməlidir ki, sülh sazişinin imzalanması mümkün olsun.
Bir daha Rusiyanın və Türkiyənin bu forumda nədən iştirak etmədiyi sualına aydınlıq gətirərək onu demək olar ki, bu tədbirdə müzakirə olunan əsas məsələlərə münasibətdə Ermənistanla Rusiya və Türkiyə arasında çox ciddi fikir ayrılıqları var və bu da forumda müəyyən gərginlik yarada bilərdi. Görünür, bunu nəzərə alan Rusiya və Türkiyə təmsilçiləri heç bir perspektiv görmədiklərinə, heç bir normal müzakirənin mümkünlüyünə inanmadıqlarına görə “İrəvan dialoqunda” iştirak etməmək barədə qərar qəbul ediblər. Baxmayaraq ki, onların iştirakı çox maraqlı olardı, çoxlu həqiqətlərin üzə çıxmasına səbəb olardı və erməni mövqeyinin nə qədər qeyri-konstruktiv olduğunu bir daha hamıya nümayiş etdirərdi. Bu baxımdan, biz təəssüf edirik ki, orada Ermənistanın mövqeyinə alternativ olan fikirlər səslənmədi və bu da, təbii, Ermənistanı qane edən bir məsələdir”-deyə A.Səmədov vurğuladı.
İradə SARIYEVA
