Azərbaycanla saziş məsələsində erməni rəsmiləri dərin ziddiyyətlər içindədir...
Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan bəyan edib ki, İrəvan sülh sazişinin tam razılaşdırılmış 10-cu redaksiyasını Azərbaycan tərəfinə təqdim edib və bu redaksiyaya müqavilənin tam razılaşdırılmış mətni daxildir.
Mirzoyanın sözlərinə görə, İrəvan və Bakı sülh sazişi layihəsi üzrə 16 bənddən 13-nü tam, 3-nü isə qismən razılaşdırıblar: “Tərəflərin bu sənədi ən qısa müddət ərzində imzalaması üçün imkan var. Bu addım Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sabitlik üçün səhifə açacaq. Hesab edirik ki, sülh müqaviləsinin ən qısa müddətdə imzalanması və regionda uzunmüddətli sabitlik səhifəsinin açılması üçün real imkan mövcuddur. Bizim hələ ki, mətnlə bağlı fikir ayrılığımız yoxdur və yanaşmamız budur ki, biz razılaşdırılmış mətni günlər ərzində imzalaya bilərik. Əlbəttə, bütün məsələləri bir mətnlə, bir müqavilə ilə yoluna qoymaq mümkün deyil. Hər iki tərəfdən maraq olarsa, qalanı sonrakı danışıqlarda müzakirə olunacaq”. Bu ayın əvvəllərində Ermənistanın sülh müqaviləsinin mətnini Bakıya təqdim etdiyi məlum olmuşdu. Lakin Bakı bəyan etmişdi ki, İrəvan bir neçə mühüm məqamları müqavilə layihəsindən kənarda qoyub. Qeyd edək ki, Ararat Mirzoyan sülh müqaviləsində 16 bənddən söz açır. Amma bundan əvvəl baş nazir Nikol Paşinyan 17 maddədən söz açmışdı və o da 13 maddənin tam razılaşdırıldığını demişdi: “Təklif edirik ki, indiki məqamda razılaşdırılanları imzalayaraq ratifikasiya edək, qalan məsələlər üzrə müzakirələri davam etdirək”. Beləliklə, Paşinyanla Mirzoyanın sülh müqaviləsinin bəndlərinin sayı ilə bağlı dedikləri biri-birinə uyğun gəlmir. Bunun səbəbini izah etməyə çalışan Mirzoyan deyib ki, ola bilsin, baş nazir Nikol Paşinyan preambula məsələsinə ayrılıqda baxır, lakin söhbət texniki olaraq razılaşdırılmış 16 maddədən gedir. Başqa bir suala cavab verərkən Mirzoyan deyib ki, Naxçıvan və Azərbaycan arasında Zəngəzurdan keçəcək nəqliyyat kommunikasiyasına üçüncü bir özəl şirkətin nəzarət etməsi məsələsi müzakirə olunmur: “Bu bizim üçün qeyri-məqbuldur, biz tamamilə başqa məsələlərdən danışırıq. Əslində adamlarda təhlükəsizlik hissinin gücləndirilməsi üçün bu işə hər iki ölkə, məsələn, yük və sərnişin daşımaları üçün qatarların bilavasitə içində olmaqla lisenziyalı özəl holdinq cəlb oluna bilər. Bu, müzakirə edilməli variantlardan yalnız biridir”. Mirzoyan deyib ki, yol boyunca üçüncü tərəf kimi hər hansı dövlətin və ya özəl şirkətin yerləşdirilməsi İrəvan üçün qeyri-məqbuldur. Bütün bunlara Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən də aydınlıq gətirilib. Qurumun mətbuat katibi Ayxan Hacızadə qeyd edib: “Təəssüf ki, Ermənistan tərəfi növbəti dəfə ictimaiyyətin fikirlərini real vəziyyətdən yayındırmaq məqsədi güdür. Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh və dövlətlərarası münasibətlərin qurulması haqqında saziş layihəsi üzrə sonuncu dəfə Azərbaycan tərəfindən iyun ayında təqdim olunmuş şərhlərə Ermənistan tərəfi avqust ayının sonunda, təqribən 70 gün sonra şərhlərini göndərib”. Onun sözlərinə görə, Ermənistan tərəfi Azərbaycanın təqdim etdiyi şərhlərə adekvat reaksiya vermək əvəzinə, layihədə əks olunması zəruri olan müddəaları çıxarmaqla problemlərə göz yummağa cəhd göstərib: “Layihə üzrə indiyə qədər bir çox müddəalar, yəni təqribən 80 faiz razılaşdırılsa da, bəzi müddəaların razılaşdırılması hələlik mümkün olmayıb. Ancaq bu o demək deyil ki, Ermənistan tərəfin təklif etdiyi kimi, razılaşdırılmamış müddəaları layihədən çıxarmaqla saziş imzalanmalıdır. Bu, məqbul hesab edilə bilməz. Çünki sülh sazişinin davamlı və uğurlu olması üçün bir sıra istiqamətlərdə iki ölkə arasında problemli məsələlərə layihədə aydınlıq gətirilməlidir.
Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını davam etdirən, keçmiş münaqişənin qalığı olan Minsk qrupunun işinin bərpasına çalışan Ermənistanın “sülh sazişi”nin mətninin əhatə dairəsini azaldaraq onu hər bir formada imzalamağa çağırış etməsi bu ölkənin əsl niyyəti barədə bir çox suallar yaradır. Saziş layihəsinin imzalanması üçün Ermənistan, ilk növbədə, hazırda ölkəmizə qarşı ərazi iddialarına istinad edən konstitusiyasında müvafiq dəyişikliklər etməlidir. Azərbaycanın qərb bölgələrini Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirən kommunikasiyaların açılması məsələsi ilə bağlı Ermənistan yazılı təsbit olunmuş və imzalanmış öhdəliklərinin mövcud olduğunu bilsə də, onları son 4 ilə yaxın müddətdə yerinə yetirməyib. Hər iki ölkə ərazisində xarici özəl şirkətin prosesə cəlb olunması barədə fikirlərlə bağlı isə qeyd edək ki, Azərbaycan heç zaman öz ərazisində üçüncü tərəfin prosesə cəlb olunması barədə müzakirə aparmayıb. Əgər Ermənistan tərəfi həqiqətən də bölgədə kommunikasiyaların açılmasında maraqlıdırsa, üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirməlidir”. Beləliklə, Azərbaycan burada iki şərti qabardır. Əvvəla, Ermənistan konstitusiyasında Azərbaycana qarşı ərazi iddialarına son verməli, ikincisi də Zəngəzur dəhlizini açmalıdır. ən əsası odur ki, Ermənistan Azərbaycanla sülh müqaviləsini imzalamazdan əvvəl konstitusiyasına dəyişiklik etməlidir. Zəngəzur dəhlizinə nəzarət məsələsi ilə bağlı da Ermənistanda fikirlər bir-birilə düz gəlmir. Ermənistan xarici işlər nazirinin müavini Mnatsakan Safaryan deyir ki, Azərbaycanla gələcək nəqliyyat kommunikasiyalarının təhlükəsizliyinin təmin edilməsi funksiyalarının özəl şirkətlərə verilməsi imkanı nəzərdən keçirilir. Onun sözlərinə görə, şirkətlər rabitəni təhlükəsizlik baxımından qoruyacaqlar. Daha öncə Paşinyan da demişdi ki, İrəvan sözügedən avtomobil və dəmir yoluna əlavə olaraq özəl bir şirkətin nəzarət etməsinə razılıq verə bilər. Amma Ararat Mirzoyan qeyd edir ki, özəl nəzarət yük və sərnişin daşımaları üçün qatarların bilavasitə içində ola bilər. Yəni həmin şirkətlər davamlı şəkildə təhlüksəsizliyə nəzarət edə bilməz. Təbii ki, belə yanaşma qeyri-məqbuldur. 2020-ci ildə Qarabağ müharibəsini dayandırmış və Rusiya tərəfindən vasitəçiliyi edilmiş üçtərəfli bəyanatda isə deyilir ki, Azərbaycanla Naxçıvanı birləşdirəcək nəqliyyat bağına Rusiya sərhədçiləri nəzarət etməlidir. Ermənistanın bu məsələyə yanaşması Moskvadan fərqlidir. Ermənistan rəsmiləri deyir ki, Rusiya tərəfinə yola nəzarət yox, uzaqbaşı müşahidə missiyası verilə bilər. Rusiya İrəvanın belə mövqeyini kəskin tənqid edir.
Nahid SALAYEV
