Avropa Azərbaycana daha çox pul ödəyəcək...
Aparılan hesablamalar göstərir ki, Avropa İttifaqında qazın topdansatış qiyməti təxminən iki dəfə artıb. Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) idarəedici direktorunun birinci müavini Gita Qopinath qeyd edib ki, bu, Rusiyadan birbaşa tədarüklərin həcminin azalmasından sonra baş verib.
Berlində Almaniya Dünya İqtisadiyyatı İnstitutunun mükafatının təqdim olunması mərasimində çıxış edən Gita Qopinath xatırladıb ki, Rusiya Ukraynada hərbi əməliyyata başladıqdan sonra Avropa İttifaqı Rusiya qazının birbaşa idxalını 2020-ci ildə ümumi qaz idxalının 20 faizdən 2023-cü ilin birinci yarısına qədər təxminən 5 faizə endirib. Eyni zamanda, birləşmə ABŞ və Norveçdən idxalı əhəmiyyətli dərəcədə artırıb. O etiraf edib ki, bunun üçün aparılan yenidənqurma işlərinə əlavə vəsait də sərf olunub: "Avropa İttifaqında qazın topdansatış qiymətləri hazırda təxminən iki dəfə çoxdur və ABŞ-dan əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir". Hesab edilir ki, bu şəraitdə Avropaya qaz nəql edən ölkələrin gəlirləri daha da yüksələcək. Xüsusən də qış aylarında bu proses özünü qabarıq büruzə verəcək. Azərbycanın da Avropaya qaz nəql edən ölkə qismində qazancının bu mövsüm xeyli artması gözlənilir. Hazırda ölkəmiz Avropa üçün etibarlı qaz təminatçılarından biri olaraq qalır. "Transadriaktik" kəməri (TAP) vasitəsilə Azərbaycan qazının Avropaya nəqli artıq 30 milyard kubmetri ötüb. TAP konsorsiumunun sözügedən xüsusda yaydığı məlumatda vurğulanır: "Biz fəaliyyətimizin əsas prinsipləri kimi etibarlılıq və təhlükəsizliyi qoruyaraq, bugünə qədər Yunanıstan, Bolqarıstan və İtaliyaya 30 milyard kubmetrdən çox təbii qaz nəql etmişik". Xatırladaq ki, Azərbaycan qazı Avropaya TAP vasitəsilə nəql edilir. Cənub Qaz Dəhlizinin 878 kilometrlik hissəsində qaz xətti ilə "mavi yanacağ"ın kommersiya məqsədli nəqlinə 2021-ci ilin dekabrın 31-də başlanılıb. Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən "Şahdəniz-2" qaz-kondensat yatağından çıxarılan təbii qazı Türkiyə və Avropa istehlakçılarına çatdıran TANAP ilə ümumilikdə bu il noyabrın sonunadək təqribən 55 milyard kubmetr həcmində qaz ötürülüb. Maksimum illik ötürücülük qabiliyyəti 31 milyard kubmetr olan TANAP Türkiyə-Gürcüstan sərhədində Cənubi Qafqaz Boru Kəmərinə, Türkiyə-Yunanıstan sərhədində isə TAP-a birləşir. Bununla yanaşı, Azərbaycan qazını Bolqarıstana çatdıran Yunanıstan-Bolqarıstan birləşdirici boru kəmərinin illik ötürücülük gücünün də 2025-ci ildə indiki 3 milyard kubmetrdən 5 milyard kubmetrə qədər artırılması gözlənilir. Məlumata görə, qaz kəmərinin ötürücülük qabiliyyətinin genişləndirilməsinə bu ilin yayından başlanılıb. Prosesin yekunlaşdırılması istiqamətində növbəti addımlar anıstan-Bolqarıstan birləşdirici boru kəməri tərəfindən qonşu ötürücü sistem operatorları ilə razılaşdırılaraq həyata keçirilir. Qaz kəmərinin operatoru olan anıstan-Bolqarıstan birləşdirici boru kəmərinin icraçı direktorları George Satlas və Teodora Georgievanın Şaquli Qaz Dəhlizinin (Yunanıstan, Bolqarıstan, Rumıniya, Macarıstan) ötürücü sistem operatorlarının görüşü zamanı dediyi sözlərə görə, kəmərin genişləndirilməsi prosesinin icbarı olmayan mərhələsinin başa çatması ilə onun gücünün genişləndirilməsinə bazarda əhəmiyyətli marağının əlamətləri müşahidə edilib. İcbari mərhələ 2024-cü ilin iyul ayına planlaşdırılır. Bundan sonra enerji treyderləri və qaz təchizatçıları ehtiyat imkanlarına dair ciddi, icbari öhdəliklərini elan edə biləcəklər. Qeyd olunub ki, artıq tələbin qiymətləndirilməsi hesabatları hazırlanıb. Qaz kəmərinin Yunanıstan və Bolqarıstanın qonşu ötürücü sistemləri ilə birləşdirilməsi nöqtələrində ötürücülük qabiliyyətinin artırılması üçün birgə texniki tədqiqatların başlanması gözlənilir. Kommersiya istismarına bu ilin 1 oktyabr tarixində başlanılan boru kəmərinin ötürmə gücünü gələcəkdə 5 milyard kubmetrə çatdırmaq planlaşdırılır. Xatırladaq ki, Bolqarıstanın "Bulgargaz" şirkəti "Şahdəniz-2" layihəsi çərçivəsində "Şahdəniz" konsorsiumu ilə ildə 1 mlrd. kubmetr qazın nəqli ilə bağlı müqavilə imzalayıb. Hazırda daha çox sayda Avropa ölkəsi Azərbaycandan qaz almaq niyyətindədir. Bu fonda artıq bəllidir ki, Azərbaycandan Serbiyaya təbii qazın tədarükü bu ölkədə "mavi yanacaq" təchizatının təhlükəsizliyini gücləndirəcək.
Serbiyalı ekspert Straxinya Obrenoviç bildirir ki, ölkəsi hazırda təbii qaza olan daxili tələbatının böyük hissəsini Rusiyadan tədarük hesabına ödəyir: "Lakin Rusiya təbii qazının Ukrayna ərazisindən tranziti ilə bağlı saziş tamamilə ləğv oluna biləcəyi üçün Rusiya "mavi yanacağı"nın stabil nəqli təhlükə altındadır. Digər tərəfdən, Bolqarıstan Rusiya təbii qazının tranziti üçün tarifləri artırıb". Onun sözlərinə görə, qeyri-sabit geosiyasi vəziyyət və Qərblə Rusiya arasında gərginliyi nəzərə alaraq, Belqrad təbii qaz tədarükü üçün əlavə etibarlı mənbələr tapmağa çalışır: "Təbii ki, Azərbaycandan tədarükün həcmi ölkəmizin daxili tələbatını tam ödəyə bilməyəcək. Lakin Azərbaycan Serbiya üçün mühüm əlavə tədarük mənbəyinə çevriləcək. Bundan əlavə, Azərbaycan təbii qazı Cənub-Şərqi Avropanın bəzi ölkələrinə bir bazardan, yəni Rusiyadan asılılığını azaltmağa yardım göstərə bilər". Macarıstanlı politoloq Tibor Attila Nad isə qeyd edir ki, Azərbaycanla əməkdaşlıq Macarıstana təbii qaz tədarükünü şaxələndirməyə kömək edəcək, çünki Rusiya ilə əməkdaşlığın vacibliyinə baxmayaraq, Budapeşt Moskvadan asılılığını azaltmağa çalışır: "Hazırda Macarıstana təbii qaz tədarükünün təxminən yarısı Rusiyadan həyata keçirilir. Neft tədarükü ilə bağlı vəziyyət isə daha pisdir". Politoloq vurğulayıb ki, Macarıstan və Azərbaycan arasında bu ilin sonunadək 100 milyon kubmetr həcmində təbii qazın nəqlinə dair bağlanan saziş Macarıstan bazarının tələbatının böyük hissəsini ödəməsə də, enerji sektorunda gələcək əməkdaşlıqdan danışmaq olar.
Ramil QULIYEV
