Azərbaycana Çindən sərmayənin böyük axını başlayır...

Azərbaycanın xarici siyasət strategiyasının əsas komponentlərindən biri dünyanın aparıcı dövlətləri ilə qarşılıqlı münasibətlərin inkişaf etdirilməsidir. Bu hal ölkəmizin qlobal, eləcə də regional proseslərdə aktiv iştirakını təmin edir. Qeyd olunan kontekstdə Asiya qitəsi dövlətləri, xüsusilə də Çinlə münasibətlər də prioritet istiqamətlərdəndir.

Məsələyə bu fonda nəzər salan ekspert Reyd Stendiş “Radio Free Europe” radiosu üçün hazırladığı materialda vurğulayır ki, rəsmi Bakının Pekinlə əlaqələri cəmi iki ay içində sürətlə irəliləyib. İki ölkə arasında bağlanan bir sıra müqavilələr Azərbaycana Çin sərmayəsinin qapısını aça bilər. Qeyd edilir ki, bu son addımlar silsiləsi iyulun 3-də Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) Astanada keçirilən sammitində Çin lideri Si Cinpinlə görüşündən bəri başlanıb. İki lider ölkələrin iqtisadi, hərbi və siyasi istiqamətlərdə yeni ikitərəfli strateji tərəfdaşlıq dövrünə qədəm qoyduğunu açıqlayıb. Avqustun 20-də Bakı ŞƏT-dəki “dialoq tərəfdaşı” statusunun “müşahidəçi” statusuna dəyişdirilməsi üçün müraciət edib. Bu, potensial olaraq, tamhüquqlu üzvlük yolunda bir mərhələdir. Azərbaycan avqustun 20-də Çinlə Rusiyanın rəhbərlik etdiyi, Braziliya, Hindistan və Cənubi Afrika Respublikasının da daxil olduğu BRICS qrupuna qoşulmaq üçün müraciət etdiyini də bəyan edib. Bu addımlar toplusu bütövlükdə Rusiya 2022-ci ildə Ukraynaya qarşı tammiqyaslı müharibəyə başlayandan bəri Çinin regionda investor və ticarət tərəfdaşı kimi artan nüfuzunun göstəricisidir: “Bu, Xəzər dənizi regionunda ticarət yollarının üzərində yerləşən Azərbaycan üçün Orta Dəhliz yolunu cəlbedici etdi. Orta Dəhliz Rusiyadan yan ötməklə Orta Asiya və Cənubi Qafqazdan keçərək Çinlə Avropa İttifaqını birləşdirən və milyardlarda dollar dəyərində sərmayə yatırılan alternativ ticarət marşrutudur. Karneqi Rusiya Avrasiya Mərkəzinin təqaüdçüsü Zaur Şiriyev deyir: “Orta Dəhliz mühüm məsələdir və Pekinin dəstəyinə Bakının ehtiyacı var. …Narahatlıq ondan ibarətdir ki, uzunmüddətli perspektivdə Çinlə Avropa arasında güclü marşrutun yaradılması baxımından Orta Dəhlizin uğuru Çindən malların davamlı axınından asılıdır”. Orta Dəhlizə Çinin daha çox maraq və sərmayəsini cəlb etmək Azərbaycanın öncəliklərindəndir. Bu məsələ iyulda imzalanan strateji tərəfdaşlıq sazişinin də mərkəzində durur. Sənəddə Çin ticarət marşrutunun tikilib istifadəyə verilməsinə yardım göstərəcəyini vəd edib. Bakı, beləcə, Çinin infrastruktura daha çox sərmayə qoyacağına ümid bəsləyir. Belə olarsa, marşrut daha rəqabətədavamlı olacaq və Azərbaycanın bölgədə mərkəzi qovşaq kimi rolu güclənəcək. Ancaq Şiriyev deyir ki, “yaşıl enerji”, öncül texnologiya və hərbi satınalmalarda da maraqlı olan Bakının Pekinlə “əməkdaşlıq menyusu” genişdir. Azərbaycan hökuməti Çin elektrikli avtomobil istehsalçılarının ölkədə regional istehsal qovşağı yaratmasında da maraqlı olduğunu dilə gətirib və Çin sərmayəsini aktiv şəkildə ölkəyə dəvət edib. İki ölkə arasında ikitərəfli ticarət də artmaqdadır. Ancaq bu ticarətdə balans, əsasən, Pekinin xeyrinədir. Çin Azərbaycana ən çox mal ixrac edən ölkələr arasında ikinci olan Türkiyəni üstələməkdədir. Birinci yerdə isə Rusiyadır. Ötən il Çin Azərbaycana 3.1 milyard dollar həcmində mal satıb. Bu, daha öncəki illə müqayisədə 40 faiz artım deməkdir.

Azərbaycan prezidentinin xarici işlər üzrə müşaviri Hikmət Hacıyev Pekində Çinin CGTN dövlət kanalına müsahibəsində deyib: “Çin şirkətləri artıq Azərbaycan iqtisadiyyatının şaxələnməsinə qatılır, ancaq biz daha çoxunu gözləyirik”. Göründüyünə görə, ticarət və sərmayənin artması Bakını bu son addımları atmağa həvəsləndirib. Azərbaycan on illərlə iqtisadiyyatında dominant rol oynayan hidrokarbon gəlirlərindən uzaqlaşaraq diversifikasiya yolunu tutmaq niyyətindədir. Strateji əməkdaşlıq razılaşmasında Azərbaycanın Dünya Ticarət Təşkilatına tamhüquqlu üzvlüyünü Çinin dəstəkləməsi də nəzərdə tutulub. BRICS-ə üzvlük müraciəti isə yeni bazarlara da qapı aça bilər. BRICS-in yeni üzvlər qəbul etməsi, yaxud müraciətə baxılma müddəti ilə bağlı aydın bir prosedur olmasa da, qrup yanvar ayında İran, BƏƏ, Efiopiya və Misirin də üzvlüyünü qəbul edib. Bundan başqa, xeyli sayda ölkə quruma üzv olmaqda marağını dilə gətirib. Bu üzvlük Bakıya BRICS ölkələrinin iri və sürətlə böyüyən bazarlarına çıxışı genişləndirmək imkanı verə, ikitərəfli ticarət razılaşmaları və Azərbaycanın iqtisadiyyatına yatırımlarla bağlı yeni imkanlar yarada bilər. Rus ekspert Vadim Dubnov deyir ki, Pekinlə yaxınlaşmanı cəlbedici edən təkcə alış-veriş və yatırım məsələləri deyil. O qeyd edir ki, Çin regionun sürətlə dəyişən geosiyasi ortamında da Bakının güvənə biləcəyi önəmli tərəfdaşdır. Qərb güclərinin iştirakının azalması, Rusiyanınsa diqqətinin Ukraynada apardığı müharibəyə cəmlənməsi Azərbaycana xarici siyasət sahəsində daha çox manevr imkanı qazandırıb. Nəticədə Bakı Türkiyə və İranla münasibətlərini dərinləşdirə, Çini bölgədə daha geniş rol oynamağa dəvət edə bilib. Dubnov bildirir: “Azərbaycan Cənubi Qafqazdakı bütün əsas oyunçularla yeni balans tapmağa çalışır. Çinlə daha güclü əlaqələr Bakıya tamamilə eyni cəbhədə oturmamaq imkanı verir”. Ancaq Bakı ilə Pekin arasında əlaqələrin isinməsi birtərəfli proses deyil. Azərbaycan 2020-ci ildə Ermənistanla müharibədə uğur qazanandan bəri Çinin Cənubi Qafqaza marağı artıb və Pekin ümid edir ki, Bakının regionda güclənən mövqeyi daha çox sabitliyə yol açacaq, Çinin bölgədə investisiya və nüfuzunun artmasına imkanlar yaradacaq. Ermənistandan keçərək Azərbaycanı Türkiyə ilə birləşdirən əlavə marşrutlar belə imkanlardan biri ola bilər. Azərbaycan öz geosiyasi mövqeyindən yararlanmaq üçün başqa imkanları da nəzərdən keçirir. Orta Dəhliz Rusiyadan yan keçən Şərq-Qərb marşrutu rolunu oynasa da, Ukrayna müharibəsinin dünya ticarətini silkələməsi başqa alternativlərə marağı da çoxaldıb. Orta Dəhlizin böyüməsi fonunda Moskva da Beynəlxalq Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinə sərmayəni artırmaq haqda düşünür. Bu marşrut Rusiyadan Azərbaycana, oradansa İran və Hindistanadək gedib çıxmalıdır. Orta Asiya, Aİ, Rusiya və İranla güclü ticarət bağları olan Çin istər Orta Dəhliz, istərsə də Şimal-Cənub marşrutu ilə bağlı marağını ifadə edib. Azərbaycan öz mərkəzi coğrafi mövqeyindən yararlanaraq bunların hər ikisindən mənfəət götürmək niyyətindədir. Əgər Bakı əvvəllər öz enerji resurslarından Qərblə münasibətlərində rıçaq kimi istifadə edə bilirdisə, indi artıq beynəlxalq ticarət dəhlizləri də Azərbaycanın xarici siyasətində strateji önəmli alətlərdir”.

Ramil QULİYEV