Kursk döyüşləri Azərbaycanla bağlı məsələni daha da gücləndirdi...
Keçirilən son hərraclar zamanı Avropada qazın 1 000 kubmetrinin qiyməti ötən ilin dekabrından ilk dəfə olaraq 460 ABŞ dollarını ötüb. Niderlandın "Title Transfer Facility" indeksi üzrə sentyabr sövdələşmələrinin qiyməti 467,6 dollar təşkil edib. Buna səbəbə Rusiya və Ukrayna arasında Kurskda davam edən savaşdır.
Xatırladaq ki, avqustun 6-dan başlayan hücumdan sonra Ukrayna Silahlı Qüvvələri Kursk vilayətinin Suca rayonunu ələ keçirib. "The Washington Post" yazır ki, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Kursk vilayətində keçirdiyi əməliyyatın məqsədlərindən biri məhz Avropaya bütün qaz tədarükünü dayandırmaq ola bilər: "Avropa qaz bazarına Rusiyadan Ukrayna ərazisindən tranzitlə bağlı narahatlıqlar təsir edir. Kiyevin məqsədi təzyiq rıçaqı kimi bütün Rusiya qazının Avropaya tədarükünü dayandırmaq ola bilər. Belə ki, tədarüklər bir marşrut üzrə - hazırda Rusiya və Ukrayna hərbçiləri arasında aktiv döyüş əməliyyatlarının getdiyi Kursk vilayətindəki Sudja qazölçmə stansiyası vasitəsilə həyata keçirilir". Hələlik enerji resurslarının dəyəri Ukraynanın 42 milyon kubmetr ötürmə qabiliyyəti olan Suca qazölçmə stansiyasının yerləşdiyi Kursk vilayətinə hücumuna görə getdikcə bahalaşır. Bu, Rusiya qazının Ukrayna ərazisindən Qərbi və Mərkəzi Avropa ölkələrinə nəqli üçün qalan yeganə tranzit marşrutudur. Düzdür, sənaye nümayəndələri hesab edirlər ki, avropalı istehlakçılar Sudjadan qaz nəqlinin dayandırılmasından çox da narahat deyil. Lakin bu, onlar üçün xoşagəlməz olacaq. Təchizatın kəsilməsindən ən çox Avstriya və Macarıstan zərər çəkə bilər. Qazın qiymətinin nəzarətsiz qalxmasına əsas maneə yeraltı qaz anbarlarında yanacaq ehtiyatlarının yüksək səviyyədə olmasıdır. Amma bu da qiyməti sonadək saxlaya bilməz. "Baker McKenzie" hüquq firmasının enerji mütəxəssisi Vatler Boltz bildirib ki, Kursk vilayətində Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin hücumu səbəbindən "Suca"qaz ölçmə stansiyasından tranzitin qəfil dayandırılması halında Avropada qazın qiyməti növbəti aya kimi 12% arta bilər. Neft və qaz üzrə analitik Mixail Krutixin vurğulayır ki, Ukraynadan qaz axını dayanarsa, onun Rusiyadan Avropaya ixracı 2021-ci ilə nisbətən 80% azalmış halda daha yarıya enəcək. "Qazprom" nümayəndəsi Sergey Kupriyanov daha əvvəl Suca bölgəsində baş verən hadisələrin qazın qiymətinin əhəmiyyətli dərəcədə artmasına səbəb olduğu fikrini bildirmişdi. Üstəlik həm təbii qazın, həm də maye qazın qiymətləri artır. Müstəqil rus ekspert Aleksandr Sobko qeyd edib ki, Rusiyadan yanacaq əsasən Macarıstan, Slovakiya, Avstriya və İtaliyaya gedir. O deyir ki, Ukraynadan tranzit Avropanın ümumi qaz istehlakının təxminən 4,5%-ni təşkil edir: "Əsas alıcılar kiçik miqdarda Macarıstan, Slovakiya, Avstriya və İtaliyadır. Eyni zamanda Macarıstan Rusiya qazının bir hissəsini "Türk axını"nın qurudakı qolu vasitəsilə eyni vaxtda alır. Bu gün "Türk axını" demək olar ki, tam dolu olsa da, zaman-zaman o, az yüklənir. Suca vasitəsilə Ukrayna tranziti dayandırılarsa, həcmlərin bir hissəsi Türkiyə marşrutuna keçə bilər. Nəzəri olaraq, Ukrayna vasitəsilə Avropaya verilən Rusiya qazı əlavə maye qaz təchizatı ilə əvəz edilə bilər. Praktikada, Aİ-nin qaz nəqli şəbəkəsinin inkişafı üçün son vaxtlar çox işlər görməsinə baxmayaraq, maye qazın sahildən Avropanın mərkəzi bölgələrinə çatdırılması ilə bağlı çətinliklər yarana bilər".
Bütün bunlar bir daha Avropanın digər mənbələrdən qaz alışına nə qədr böyüh ehtiyaz duyduğunu göstərir. Belə mənbələrdən biri isə Azərbaycandır. Müasir geosiyasi şəraitdə enerjiyə əlçatanlığın təmin olunması, eləcə də təbii resursların bazarlara çıxarılması üçün şaxələndirməni getdikcə zəruri edir. Özünün karbohidrogen resursları ilə Avropanın enerji xəritəsini zənginləşdirən Azərbaycan ötən müddətdə şaxələndirilmiş ixrac sistemini yarada bilib. Çoxvariantlı ixrac sistemlərinin ahəngdar işini təmin etmək üçün isə ölkəmizin potensialı yetərincədir. 2024-cü ilin birinci yarısında Azərbaycan Avropaya təbii qaz ixracını ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 12 faiz artırıb. Belə ki, Avropa istehlakçılarına 6,4 milyard kubmetr qaz tədarük edilib. Rusiya-Ukrayna müharibəsinin başlamasından və Rusiya qazının Avropaya tədarükünün əhəmiyyətli dərəcədə azalmasından sonra Azərbaycan Avropa İttifaqı üçün digər tədarükçülərdən daha çox qaz alınmasının alternativ mənbələrindən birinə çevrilib. Avroapa qaz nəqli Azərbaycanın iqtisadi inkişafındada mühüm rol oynayır. bunu "Fitch Group"a aid olan "Fitch Solutions" şirkətinin 2024 və 2025-ci illər üzrə Azərbaycanda real ÜDM-in artım proqnozu da təsdiq edir. "Fitch Solutions" Azərbaycanın iqtisadi artım proqnozunu yenidən 2024-cü il üzrə 2,6% və 2025-ci il üzrə isə 2,8% müəyyən edib. Qeyd edilib ki, ölkənin əsas sənayesi karbohidrogenlə bağlıdır. Ona görə də iqtisadi artım proqnozu ilə bağlı risklər müəyyən edilərkən qlobal karbohidrogen qiymətləri əsas götürülür: "2024-cü ilin ilk beş ayında Azərbaycan iqtisadiyyatı əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 4,2% artıb. Bu artımı bir tərəfdən qlobal enerji qiymətlərinin yüksəlməsi, digər tərəfdən isə inflyasiyanın yavaşlaması ilə əlaqələndirə bilərik. Yaxın Şərqdəki gərginlik təbii qaza tələbin güclü qaldığı bir vaxtda xam neft qiymətlərinə yüksələn təzyiq göstərib. Əsas karbohidrogen istehsalçısı və ixracatçısı kimi bu dinamika Azərbaycan iqtisadiyyatına müsbət təsir göstərəcək".
Ramil QULİYEV
