Azərbaycan bacardı - Zəngəzur dəhlizinə görə Qərb Ermənistana təzyiqi artırdı...
Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh danışıqlarından Zəngəzur dəhlizi məsələsinin çıxarılması və sonrakı mərhələyə saxlanılması hələ də ekspert dairələrində əsas müzakirə predmetlərindən birini təşkil edir.
Bu fonda erməni politoloq Stepan Danielyan maraqlı bir məqama diqqət çəkərək bildirir: “Bütün problem ondadır ki, niyə indi Azərbaycan özlərinin əsas tələbi olmadan Naxçıvana doğru Ermənistanın nəzarəti olmadan Azərbaycanla yolun fəaliyyət göstərməsi üçün hansısa müqavilənin imzalanmasına razı oldu?”. Onun sözlərinə görə, indi Ermənistan sakinlərini nəyin dəyişdiyi əsas sualı maraqlandırmalıdır: “Hesab edirəm ki, kommunikasiyaların açılması üçün əsas tələb Qərbin tələbi idi, Qərb Şimal-Cənub yolunu da pis qəbul edib, Türkiyə də bunu pis qəbul edib, çünki Azərbaycan vasitəsilə İrandan Rusiyaya gedən Şimal-Cənub yolu Türkiyənin də planlarına zərbə vurur”.
Danielyan bildirib ki, Ermənistan qərarsızdır, Azərbaycan isə qərar verib. O qeyd edir ki, Azərbaycan kənara çəkilsə də, indi Qərb Ermənistandan Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəyir. Bununla da Azərbaycan uğurlu manevr edərək, Ermənistanı Zəngəzur dəhlizi məsələsində Qərblə üz-üzə qoyub. Məsələ burasındadır ki, müasir dövrün dəyişən tələbləri Zəngəzur dəhlizinin regional layihədən beynəlxalq əhəmiyyətli layihəyə çevrilməsinə səbəb olub. Layihənin həyata keçirilməsi regional siyasi konfiqurasiya çərçivəsində böyük önəm kəsb edən Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə alternativ keçidin də yaradılmasına imkan verəcək. Eyni zamanda Zəngəzur dəhlizinin Rusiya və Türkiyə arasında yerləşməklə Gürcüstandan yan keçən yeni yolu layihənin qlobal müstəvidəki əhəmiyyətini daha da artırır. Zəngəzur dəhlizi, həmçinin, Çindən gələn məhsulların birbaşa Türkiyənin şərq vilayətlərinə, oradan da Aralıq dənizi və ya İstanbul boğazı vasitəsilə Avropaya daşınmasına da şərait yaradacaq. Bununla layihə yaxın gələcəkdə Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizinə inteqrasiyada Avropa və Asiya qitələri arasında mühüm əhəmiyyət kəsb edən ticarət marşrutu kimi formalaşacaq. O səbəbdən dəhlizə nəzarət müstəsna önəm kəsb edir. Qərb Ermənistanın şıltaqlığı üzündən dəhlzin açılmasının ləngiməsini istəmir. Burada hesab olunur ki, Rusiya Ukrayna məsələsini həll etdikdən sonra Cənubi Qafqaza diqqəti artıracaq. O zaman Zəngəzur dəhlizinə nəzarət etmək istəyəcək. Bunu da Qərb istəmir. Erməni analitik Vahe Davtyan bildirir ki, baş verənlər fonunda Orta dəhlizin formalaşdırılması ilə bağlı Avropa İttifaqı – Azərbaycan dialoqu da dərinləşir: “Orta Dəhliz layihəsi artıq bir neçə dəfə Avropa İttifaqının müxtəlif rəsmiləri tərəfindən, xüsusən də 2022-ci ildə Türkiyə, Azərbaycan və Özbəkistan tərəfindən Daşkənd bəyannaməsinin qəbulundan sonra müsbət qarşılanıb. Orta dəhliz və ya Şərq-Qərb-Orta Transxəzər dəhlizinin məqsədi Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz üzərindən Çin-Avropa multimodal nəqliyyat əlaqəsini təmin etməkdir”.
Davtyan hesab edir ki, Orta dəhliz Avropanın nəqliyyat strategiyasına səmərəli şəkildə inteqrasiya olunub: “Ən vacib məqam budur: həmin Daşkənd bəyannaməsində Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan arasında quru nəqliyyat əlaqəsinin yaradılmasına xüsusi diqqət yetirilir. Bəyannamənin 11-ci bəndində qeyd olunur ki, tərəflər beynəlxalq nəqliyyat əlaqələrinin genişləndirilməsi üçün Şərqi Zəngəzur və Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan Muxtar Respublikasını birləşdirən Zəngəzur dəhlizinin açılmasını vurğulayırlar. Avropa İttifaqı nəqliyyat dəhlizini Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat strategiyasının bir hissəsi kimi nəzərdən keçirməkdə davam edir. İndi bunu Orta Dəhliz layihəsində yerləşdirməyə çalışır. Məqsəd sadədir: Xəzər dənizi və Mərkəzi Asiyaya əlavə çıxış əldə etmək, karbohidrogen idxal marşrutlarının şaxələndirilməsi, Transxəzər qaz kəmərinin tikintisi. Bu məsələdə Avropa İttifaqı ilə Ankaranın maraqları daha çox üst-üstə düşür, xüsusən də sonuncunun beynəlxalq enerji nəqliyyatı mərkəzi olmaq ambisiyalarını nəzərə alsaq. Görünən budur ki, Azərbaycan həm də Şimal-Cənub və Şərq-Qərb meqalayihələrini birləşdirməyi bacaran mühüm nəqliyyat qovşağıdır. Beləliklə, Zəngəzur dəhlizindən faydalananlar çevrəsində Qərbin marağı getdikcə daha aydın şəkildə görünməyə başlayır”. Belə bir vaxtda diqqət çəkən məqamlardan biri də odur ki, ermənilər Zəngəzur bölgəsini kütləvi şəkildə tərk edir. “Qraparak” nəşri Ermənistan Statistika Komitəsinə istinadən Zəngəzur bölgəsindəki əhalinin sayının sürətlə azaldığını yazır: “Statistik məlumatlara görə, ötən ilin iyul ayından bu ilin iyul ayının 1-nə qədərki dövrdə Zəngəzur bölgəsinin əhalisi 18 min nəfər azalıb. Bunun 12 mini şəhər, 6 mini isə kənd əhalisidir. Təkcə Teğ kəndini min sakin tərk edib, bu kəndin əhalisinin sayı cəmi 6 mindir”.
Nəşr qeyd edir ki, ermənilər sərhəd bölgələrini sürətlə tərk edir. Bu halda Ermənistan üçün dəhlizə nəzarət daha da çətinləşir. Bunu Qərbdə də görürlər. Onlar hesab edir ki, belə şəraitdə Ermənistan mütləq Azərbaycanla razılaşıb dəhlizin açılmasını tezləşdirməlidir. Ona nəzarət məsələsi də Azərbaycanla razılaşdırıla bilər.
Tahir TAĞIYEV
