Azad olunmuş rayonlarda liberal iqtisadiyyat - nələr var, nələr olmalıdır...

İşğaldan azad edilmiş rayonların bərpası, yenidən qurulması, orada sahibkarlığın inkişafı ilə bağlı sistemli işlər görülür. Dövlət işğaldan azad olunan ərazilərdə öz vəsaiti hesabına, heç bir beynəlxalq maliyyə institutundan borclanmadan genişmiqyaslı bərpa-tikinti layihələri həyata keçirir.

Bu məqsədlə Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarına dövlət büdcəsindən transfertlər ilbəil artır. Artıq 4 ildir müharibə bitib, amma heç bir beynəlxalq maliyyə qurumu, donor təşkilatı bərpa prosesinə yardım etməyib. Halbuki, azad edilən ərazilərin bərpasına çox böyük vəsait lazımdır. Çünki bütün yaşayış məntəqələri məhv edilib. Əksər azad olunan rayonlarda hər şey yenidən qurulur. 

Azad rayonların bərpasına ayrılan vəsaitlərin həcmi ilbəil artır

Bərpa-quruculuq işləri çərçivəsində düşməndən azad edilən yaşayış sahələrində yenidənqurma işləri üçün 2021-ci ildə 2,2 milyard, 2022-ci ildə 2,7 milyard manat, 2023-cü ildə isə 3 milyard manat vəsait ayrılıb. Maliyyə Nazirliyinin məlumatına görə, bu ilin I rübündə Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun yenidən qurulması məqsədilə nəzərdə tutulan 3 milyard 825  milyon manat vəsaitin sifarişçi təşkilatlar tərəfindən təqdim edilən sənədlər əsasında 31,9 faizi və ya 1 milyard 220 milyon manatı ayrılıb. Bu da 2023-cü ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 58,6 milyon manat və ya 5 faiz çoxdur.

Vergi güzəştləri sahibkarları sərmayə qoyuluşuna həvəsləndirir 

İşğaldan azad edilən ərazilərə sosial-iqtisadi həyatın bərpasında özəl sektor əhəmiyyətli rol oynayır. Bununla bağlı səylər artırılır, yeni-yeni layihələr qəbul edilir. Çünki həmin ərazilərdə yerli və xarici biznes nümayəndələrinin investisiya qoyması üçün əlverişli mühitin yaradılması prioritet istiqamətlərdən biridir. Bütün yükü dövlətin üzərinə qoymaq olmaz. Belə olacağı halda bərpa prosesində daha çox vaxta ehtiyac olacaq. Ona görə də bu məqsədlə atılan əsas addımlardan biri Prezident İlham Əliyevin müvafiq sərəncamı ilə təsdiqlənən “Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərinə Böyük Qayıdışa dair I Dövlət Proqramı”dır.  Sözügedən proqramın əsas məqsədlərindən biri Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda  iqtisadiyyatın yenidən qurulması məqsədilə yeni investisiyaların cəlbi üçün  sahibkarlıq mühitini formalaşdırmaq və biznes fəaliyyətinin inkişafına dəstək verməkdir. Azad edilən ərazilərdə ərazilərdə özəl sektorun səmərəli fəaaliyyəti istiqamətində reallaşdırılan tədbirlər sahibkarların iqtisadi baxımdan investisiya qoymalarını stimullaşdırır. Bu, təkcə ona görə yox ki, orada qurulan infrastruktur müasir dövrün tələblərinə cavab verməklə ən müasir texnologiyalar vasitəsilə həyata keçirilir, həm də dövlət həmin ərazilərdə sahibkarlıq mühitinin canlanması üçün kifayət qədər güclü iqtisadi stimullardan istifadə edir. Vergi Məcəlləsində dəyişiklik edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının 2022-ci il 9 dekabr tarixli Qanununa əsasən, adıçəkilən sənədə “XIX fəsil. İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə tətbiq edilən vergitutmanın xüsusiyyətləri” əlavə olunub. Bununla da həmin ərazilərdə sahibkarlıq fəaliyyəti üçün nəzərdə tutulan yeni güzəştlərin tədbiqi reallaşıb. Yeni qanunla təsdiqlənən güzəştlərə əsasən, işğaldan azad edilmiş ərazilərin rezidentləri 2023-cü il yanvarın 1-dən 10 il müddətində mənfəət (gəlir), əmlak, torpaq və sadələşdirilmiş vergidən azaddırlar. Bu isə biznes subyektinin əsas vergi yükünün əhəmiyyətli dərəcədə azaldılması deməkdir. Vergi güzəştləri sahibkarları sərmayə qoyuluşuna həvəsləndirir. Qanunda nəzərdə tutulan digər əsas müddəa həmin ərazilərin rezidenti olan hüquqi şəxslərin səhmdarlarının (payçılarının) dividend gəlirlərinə görə, 2023-cü il yanvarın 1-dən etibarən 10 il müddətində vergidən azad edilməsidir. Əlavə olaraq, ƏDV-nin məqsədləri üçün qeydiyyatda olan işğaldan azad edilmiş ərazinin rezidentləri tərəfindən siyahısı müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyənləşdirdiyi orqan (qurum) tərəfindən təsdiqlənən iqtisadi fəaliyyət sahələri və mal nomenklaturaları üzrə texnikanın, texnoloji avadanlıqların və qurğuların, habelə xammal və materialların idxalı 2023-cü il yanvarın 1-dən etibarən 10  il müddətində ƏDV-dən azad olunur.

Orada sahibkarlar daha sərfəli şərtlərlə kredit resursları ilə təmin olunur 

Sözügedən məsələni “Bakı-Xəbər”ə şərh edən ekspert Rəsul Cahangirli deyir ki, işğaldan azad olunan rayonlarda liberal iqtisadiyyatı stimullaşdırmaq üçün sahibkarlara təkcə vergi güzəştləri tətbiq olunmur: “Digər istiqamətlərdə də bu yöndə işlər görülür. Məsələn, həmin ərazilərdə qeyri-neft sektorunda fəaliyyət göstərən sığortaedənlər və sığortaolunanlara dair güzəştlər tətbiq olunub. Bundan əlavə, sahibkarlıq fəaliyyəti üçün qoyulan investisiyanın əsas hissəsini təşkil edən kreditlərlə bağlı dövlət dəstəyi də artıq müəyyənləşdirilib. Azad olunmuş ərazilərdə fəaliyyət göstərən sahibkarlara kreditlər verilməsini dəstəkləmək məqsədilə Azərbaycan Prezidentinin 2023-cü il 9 yanvar tarixli Fərmanı ilə təsdiqlənən “İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə fəaliyyət göstərən sahibkarlıq subyektlərinə verilən kreditlərin dövlət zəmanəti ilə təmin edilməsi və kredit faizlərinin subsidiyalaşdırılması Qaydası” və ona əlavə olunmuş “İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə fəaliyyət göstərən sahibkarlıq subyektlərinə verilən kreditlərin dövlət zəmanəti ilə təmin edilməsi barədə Çərçivə Zəmanət Sazişi” qəbul olunub. Bu qayda işğaldan azad edilmiş ərazilərdə fəaliyyət göstərən biznes subyektlərinə verilən kreditlər üçün dövlət zəmanəti və alınan kreditlərin faizlərinin subsidiyalaşdırılması şərtlərini müəyyən edir. İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə tikinti fəaliyyəti ilə məşğul olan sahibkarlar, o cümlədən tikinti materiallarının istehsalı ilə məşğul olan özəl qurumlar üçün bəzi güzəştlr var. Bir sözlə, orada fəaliyyət göstərən sahibkarlar dahə sərfəli şərtlərlə kredit resursları ilə təmin olunur. Ancaq bütün bunlarla kifayətlənmək olmaz. Əlavə təşviqedici vasitələr tapılıb tətbiq olunmalıdır ki, sahibkarlar ora daha çox sərmayə qoymaqda maraqlı olsunlar”.

Vidadi ORDAHALLI
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.