Cənubda dini toylar genişlənir - ancaq kişilər qatılır, bundan başqa...
Son vaxtlar sosial şəbəkələrdə dini toylardan çəkilən video görüntülərə rast gəlirik. Xüsusən də ölkəmizin Cənub bölgəsində dini toylar az qala ənənə halını alıb. Görüntülərdən görsənən odur ki, belə toyda yalnız kişilər olur və orada dini mahnılar, mədhiyyələr oxunur. Məsələ burasındadır ki, bu cür toylar get-gedə kütləviləşir.
Bu cür toyların milli Azərbaycan toylarından, toy ənənələrimizdən tamamilə fərqləndiyini görürük.
Dini toyların keçirilməsi ənənəsi bizdə olubmu? Bəyəm islamda toy adətləri yoxdurmu ki, toyu bu şəklə salırlar?
Tural İrfan: “Həmin toy məclislərini özlərinə bir siyasi toplanış yeri hesab edirlər”
Tanınmış ilahiyyatçı Tural İrfan “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, ümumiyyətlə toyun və nikahın dini və dinsizi yoxdur, bu ayrıntını saxta dindarlar ediblər. “Guya dini və dinsiz kəbin, guya dini və dinsiz toy var. Əgər dini toydan danışılırsa, onun əksi dinsiz toy olur. Bu təsnifatı saxta dindarlar yaradıblar, bu xarici təşkilatların bunlara təsirindən qaynaqlanan məsələdir. Sələfi adlanan vəhabi cərəyanında da toyların bu cür əcaib hala salınması var. Bu həmçinin özünü şiə adlandıran əslində İrançılara, İran siyasətinə xidmət edənlərin arasında da yayılıb. Təəssüflər olsun ki, bu son on il ərzində QMİ-nin demirəm səhlankarlığı, birbaşa təşkilatçılığı ilə bu toylar əmələ gətirilib, eləcə də yas mərasimləri əcaib hala salınıb, ehsanlar yığışdırılmayıb. Çünki QMİ-nin heyəti, Qazilər Şurasının üzvlərinin hamısı birbaşa İran siyasətinə xidmət edən, İranın dini- siyasi liderlərinə təqlid etdikləri, şəriyət hökmlərində və siyasətdə birbaşa onlara bağlı olduqları üçün onların dediklərini burda əhaliyə icra etdirirlər. İranın siyasəti budur ki, islam inqilabının islam ölkələrinə ixrac edilməsi üçün birinci mərhələ olaraq bütün “dini” adlandırdıqları ənənələri yaymalıdırlar, təbliğat aparmalıdırlar. “Din” adı altında bütün bu ənənələri yaydıqdan sonra artıq öz təşkilatlarını yaratmalıdırlar. Necə ki, başqa ölkələrdə öz işlərini görürlər, burada da onu etmək istəyirlər. Məsələ ondan ibarətdir ki, din xadimlərimizin 80 fazii gizli, üstü örtülü şəkildə, müxtəlif üsullarla bu siyasətə xidmət edirlər. Çox təəssüflər olsun ki, bizim din məsələsinə nəzarət edən qurumlarımızın, şəxslərimizin çoxunun da ya din fəlsəfəsinin dərinliyindən xəbərləri yoxdur, ya dinin belə təhlükəli oyunlarda istifadə olunmasına qarşı mübarizədə təcrübələri mövcud deyil, ya da işlərinə səhlənkar yanaşıb bu boşluğu buraxıblar. Çünki toyların bu şəkildə keçirilməsi xurafat, toy ənənələrimizin sıradan bir təhrif olunması məsələsi deyil, bunun altında başqa maraqlar yatır. Bir azdan bu cür toylarda siyasi şüarların səsləndirilməsi meydana gələcək, belə hallar olur da. Dinə xurafi cəfətdən inanan, xarici ideoloji-siyasi məsələləri din adı altında icra edən insanlar həmin toy məclislərini özlərinə bir siyasi toplanış yeri hesab edirlər”.
T.İrfanın sözlərinə görə, yas və toy yerləri xarici qüvvələrin maraqlarına xidmət edən şəxslərin təbliğat aparması üçün əlverişli yerlər kimi seçilir.
Ekspert deyir ki, onlar toy və yas mərasimlərindən öz siyasi maraq və məqsədlərini həyata keçirmək üçün istifadə edirlər. “Digər tərəfdən, bizim milli toy adət-ənənəmiz də aradan çıxmaq istəyirlər. Bizim milli adətlərimizə uyğun keçidriyimiz toylar hara, onların “din” adı ilə keçirdikləri toylar hara? Gəlin, İranın özünə gedək, xurafatdan uzaq soydaşlarımızın Təbrizdə və başqa yerlərdə keçirdiləri toylara baxaq, görək onlarda belə şeylər varmı? Yoxdur əlbəttə. O toylardan videolar yayılır, toylar milli adət-ənələrimizə uyğun keçirilir, qadınla kiçinin bir məclisdə olması o ölkədə qadağan edilsə də, Azərbaycan toylarında hətta bəzən qadın və kişio bərabər rəqs də edirlər. Yəni oradakı toylar bizim milli adətlərimizə uyğun şəkildə keçirilir. Gəlin Ərəb ölkələrinə, Türkiyəyə baxaq, onlarda toylar normal keçirilir. Bizdə “dini” toy keçirirlər, əslinə qalanda elə bu cür toylar dinsiz toylardır. Çünki orda başdan-başa xurafat təbliğ olunur, özlərini əcaib hala salmış mərsiyyəçilər artistlərdən betər həyasızlıqlar edirlər, dini də təhqir etməkdən çəkinmirlər. Xanım Fatimənin, xanım Zəhranın adına orda nərə çəkib mərsiyyə adı altında cürbə-cür sözlər danışırlar, dinimizi təhrif edirlər. Bu cür saxtakarlıqları dinimizə yapışdırmaqla insanları dinimizə nifrət etdirirlər. Xalqımız həmişə bir olub, hamı dinə inanıb, dinin tələblərinə riayət ediblər. Amma onlar xalqımızı iki təsnifata bölüblər ki, guya əsl dindarlar onlardır, guya hər şey bu cür olmalıdır, o birilər isə dinsizdir. Bunu da edən İrandır, bəzi ərəb ölkələridir. Bu təxribatlar o adamların yetişdirildikləri yerlərdən qaynaqlanır.
Düşünürəm ki, gecdir, bunun qarşısını almaq da çox çətin məsələdir. İmamın mövlud günündə tort bişirirlər, lağ-lağı ilə imamın şəkilini tortun üstünə çəkirlər, sonra da tortu kəsərkən imamın “başını” bıçaqla parçalayırlar. Bu birbaşa islam dinini, dini adət-ənənəmisi, Peyğəmbərimizi, imamları təhqir etməkdir. Bəzi cahil insanlar da altdan iş görənlərin təsirinə düşür, elə bilir ki, bu dini ayindir. Belə bir şey yoxdur. Toy normal şəkildə keçirilməlidir. Toyun adı toydur, vayın adı vaydır. Həmçinin islamın irəli sürdüyü ənənə var. Peyğəmbərin də toyu olub. Düzdür, o dövrdə imkanlar elə geniş olmayıb ki, müxtəlif çalğı alətlərindən, çeşidli yeməklərdən istifadə olunsun. Hətta mənbələrə görə, Peyğəmbərin toyunda içki də verilib. Çünki həmin dövrdə içki haram edilməmişdi. Məlumdur ki, Məkkə dövründən uzun müddət sonra bu qadağalar oldu. Ney, qaval çalırdılar, şənlik keçirirdilər və sair. İnsanlar təbii ki, cəmləşdilər və Xədicə ilə Peyğəşbərin evliliyini şənlik şəkildə qeyd etdilər. Peyğəmbər ora öz qohumlarını çağırmışdı, orda müsəlmanlar da, qeyri-müsəlmanlar da var idi. Eyno zamanda əsabələrin də toy və şənlik məclisləri keçirilib. Heç bir mənbədə yoxdur ki, həmin məclislərdə ağı, mərsiyyə deyilib.
Bunlar isə yaslarımızı təhrif etdikləri kimi toylarımızı da təhrif edirlər” - deyə T.İrfan qeyd etdi.
Üzeyir Şəfiyev: “Biz bu toylara sadəcə bir törən kimi baxmamalıyıq, bunu həm də bu dini konfessiyaların arxasında duran dövlətlərin...”
Sosiologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, sosioloq Üzeyir Şəfiyev “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, dini toylar nəinki Cənub bölgəsində, hətta Bakı kəndlərində də kütləvi hal almaqdadır. “Azərbaycan tarixən müxtəlif dini konfessiyaların, müxtəlif dinlərin çarpazlaşdığı bir ölkədir. Ölkəmizdə qədim dövrlərdən ayrı-ayrı dini konfessiyalar mövcud olub. Bu ölkəmizin geosiyasi bölgədə yerləşməsi ilə xarakterizə edilir. Siz düzgün vurğulayırsınız, bəli, təkcə dediyiniz coğrafiyada yox, Bakı kəndlərində də biz bunun şahidi oluruq. Şübhəsiz, bu onu göstərir ki, tarix boyu olduğu kimi, bu gün də Azərbaycanda məhz bu dini konfessiyalar bu və digər şəkildə təsirləri var. Bu cəmiyyətə müxtəlif səviyyələrdə təsir göstərir. Biz bu toylara sadəcə bir törən kimi baxmamalıyıq, bunu həm də bu dini konfessiyaların arxasında duran dövlətlərin bu və digər şəkildə cəmiyyətə müdaxiləsi kimi də qiymətləndirə bilərik. Bilirik ki, Azərbaycanın Cənubunda İran var. Biz nəinki İranın, hətta bir sıra ərəb ölkələrinin dini təriqətlərinin, dini sektalarının təsirini cəmiyyətimizdə hiss edirik. Sanki cəmiyyətdə mənəvi-ideoloji baxımdan həmin bu dini sektaların, təriqətlərin təsiri ilə qütbləşmə özünü göstərir. Deyim ki, bu əslində çox ciddi düşünməyi tələb edən bir məsələdir. Çünki baxmayaraq ki, müsəlman, islam cameəsidir, ancaq bunların özləri arasında da qütbləşmə, qarşıdurmalar, bir-birini qəbul etməmək var. Biz bunu görürük. Bunu hətta Azərbaycanda məscidlərin fəaliyyət istiqamətlərində bu halları müşahidə edirik. Ölkə başçımız, dövlətimiz “Heydər məscidini” inşa edib istifadəyə verməklə əslində islam dininə tapınan insanları ümumi bir məcrada birləşdirdi, təriqətlər arasında bir vəhədt yaratdı. Həmin məsciddə simvolizə etdi ki, bizim vahid dinimiz var, dinimiz islam dinidir və biz vahid Allaha biət edirik. Bu məsciddə bütün dini təriqətlərin namaz qılması, dini törənlər keçirməsi, ayinlər icra etməsi üçün şərait yaratdı. Dövlət bu istiqamətdə örnək bir addım atdı. Gözlənən o olardı ki, bu dini sektalar, təriqətlər bundan bir örnək götürsünlər. Ancaq biz görürük ki, cəmiyyət həyatında, müxtəlif törənlər səviyyəsində onlar yenə də öz yollarını sürdürməkdə israrlıdırlar. Zatən dövlət bu istiqamətdə addım atıb və öz iradəsini, qərarını ortaya qoyub. Çox yaxşı olardı ki, bununla bağlı QMİ, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi fəallığını, mövqeyini artırsın”.
Ü.Şəfiyev qeyd etdi ki, müxtəlif dini sektaların, təriqətlərin nümayəndələri əsasən sosial şəbəkələr üzərindən bu cür ayrıntı yaradan çıxış edirlər. Sosioloq hesab edir ki, belə halların qarşısının alınması üçün nüfuzlu din alimlərinin, ruhanilərin, ziyalıların çıxışlarına ciddi ehtiyac var. “Bütün istiqamətdə, o cümlədən də bu istiqamətdə cəmiyyətdə həmrəylik olmalıdır. Müşahidəm əsasında deyirəm ki, dini təriqətlər arasında çatlar dərinləşə bilər, hətta dərinləşir. Güman edirəm ki, həm dövlətin bu istiqiamətdə fəaliyyəti daha da dərinləşməlidir, həm də QMİ, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi bu məsələyə fokslanmalıdır. Çünki cəmiyyətdə bu sahədə fərqli ideoloji ayrımçılıq dərinləşməkdədir”.
Ü.Şəfiyevin qeyd etdi ki, toylarda da qəribə bir ayrımçılıq hökm sürür, biz buna sıradan bir təriqət məsələsi kimi baxmamalıyıq. “Çünki hər bir sektanın təriqətin arxasında hansısa maraqlı dövlətlətlər, kriminal qüvvə durur. Biz bunun fərqində olmalıyıq. Əlbəttə, dövlət bunun fərqindədir. Ancaq cəmiyyət olaraq da ayıq, diqqətli olmalıyıq. Din nədir? Din insanı mənəvi cəhətdən rahatladan, mənəvi cəhətdən təmizləyən, mənəvi-əxlaqı saflıq aşılayan, Allah qorxusu və Allah sevgisi ilə cəmiyyəti tənzimləyən bir vasitədir. Amma təəssüf ki, bəzən bu dini təriqətlər, sektalar hansısa bir missiyanı icra edən nəsnə kimi özünü göstərir. Bu təriqətlərin, sektaların bu tip fəaliyyətlərində bir missionerlik fəaliyyəti hiss edirik. Toy mərasimlərindəki fəaliyyətləri də bu qəbildəndir. Hətta ayrı-ayrı dövlətlər bundan istifadə edib Azərbaycanda hansısa bir mühit, cəmiyyət formalaşdımaq istəyirlər. O cəmiyyət ki, o sabah dövlətə, hökumətə qarşı bir təzyiq qrupu kimi istifadə oluna bilər. Biz həm vətəndaş, həm cəmiyyət, həm də dövlət olaraq bunun fərqində olmalıyıq. Çünki bu təsirlər artıq güclü şəkildə özünü göstərir, bu cəmiyyətdə ayrımçılığı dərinləşdirə bilər. Bu istiqamətdə ideoloji-mənəvi işləri gücləndirməliyik ki, bunun qarşısını alaq”.
Ü.Şəfiyevin fikrincə, aidiyyatı qurumlar səviyyəsində bu istiqamətdə faəliyyət genişləndirilməlidir və təhsil müəssisələrində gəncləri və uşaqları bu təhlükə ilə bağlı məlumatlandırmalıyıq ki, onlar bu təriqətlərin, sektaların, bu missionerlərin təsiri altına düşməsinlər. “Hətta görüsüz ki, bunlar gəlib məişətimizə, toylarımıza nüfuz ediblər”-deyə Ü.Şəfiyev bildirdi ki, bu çox təhlükəli məsələdir.
Hansısa təriqətlərin “dini toyları” cəmiyyətə, xalqa təlqin etmək istəyinin, “hegomon” bir təriqət kimi bunu cəmiyyətə aşılamaq istəyinin düzgün yanaşma olmadığını deyən Ü.Şəfiyev qeyd etdi ki, bu missonerlik fəaliyyəti ilə məşğul olan tərqiqətlərin “fironluğu” anlamına gəlir: “Sanki onlar öz təriqətlərini tamamilə yaymaq istəyirlər. Bu missionerlik kimi görsənir. Azərbaycan xalqının bütün ənənələri kimi gözəl toy ənənələri də var, bu toy ənənələrində paylaşmaq, bir-birinə əl tutmaq, toy sahibinə dəstək vermək kimi yaxşı xüsusiyyətlər əks olunub. Ancaq bu gün sanki bu ənənələr sanki arxa plana keçir...”deyə bildirən sosioloq hesab edir ki, xalqın ülvi dəyərlərinin yerini başqa məsələlərin tutması təəssüf doğurur. “Bu toylar sadəcə bir toy təsiri bağışlamamlıdır. Bu belə toylar vasitəsilə hansısa dövlətlərin cəmiyyətimizin mənəvi aurasına, mənəvi iqliminə təsir göstərmək cəhdləri kimi də qiymətləndirililməlidir” - deyə sosioloq bildirdi.
İradə SARIYEVA
