İran Azərbaycana münasibətini tam dəyişə bilər...

İranın yeni seçilmiş prezideni Məsud Pezeşkianın qonşularla, xüsusilə Azərbaycanla siyasətində hansı yeni nüanslar olacağı diqqət mərkəzindədir. O və İranın ali dini lıderi Əli Xamnei qonşularla münasibətin prioritet təşkil edəcəyini bəyan edib. 

Xatırladaq ki, Azərbaycanın baş naziri Əli Əsədovun rəhbərlik etdiyi Azərbaycan nümayəndə heyəti iyulun 30-da İranın yeni seçilmiş prezidenti Məsud Pezeşkianın andiçmə mərasimində iştirak etmək üçün Tehrana səfər edib.

Qeyd edək ki, İranın ali dini rəhbəri iyulun 28-də Məsud Pezeşkianı rəsmi olaraq prezident kimi təsdiqləyərək, islahatçı siyasətçinin ölkəyə rəhbərlik etməsinə icazə verib. Ayətullah Əli Xamnei mərasim zamanı Pezeşkianı qonşuları, Afrika və Asiya ölkələrini və Tehranın xarici əlaqələr siyasətində İranı dəstəkləyən və yardım edən ölkələri prioritetləşdirməyə çağırıb. Məsud Pezeşkian isə “Tehran Times” nəşrində dərc olunan məqaləsində bildirib ki, onun rəhbərliyi altında olan komanda qonşularla münasibətlərin möhkəmləndirilməsinə üstünlük verəcək: “Biz tək bir ölkənin digərləri üzərində hegemonluq və dominantlıq ardınca getdiyi bir bölgədənsə, “güclü region”un yaradılmasını müdafiə edəcəyik. Qətiyyətlə inanıram ki, qonşu və qardaş xalqlar öz dəyərli resurslarını eroziyaya səbəb olan yarışlara, silahlanma yarışlarına və ya bir-birini əsassız olaraq ələ keçirməyə sərf etməməlidirlər. Əvəzində biz resurslarımızı hamının xeyrinə regionun tərəqqisinə və inkişafına sərf edə biləcəyimiz bir mühit yaratmağı hədəfləyəcəyik. İqtisadi əlaqələrimizi dərinləşdirmək, ticarət əlaqələrimizi gücləndirmək, müştərək müəssisə investisiyalarını təşviq etmək, ortaq problemlərin həlli üçün Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı, Oman, İraq, Bəhreyn, Qətər, Küveyt, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və regional təşkilatlarla əməkdaşlığı səbrsizliklə gözləyirik. Regionumuz çox uzun müddətdir ki, müharibə, məzhəb qarşıdurmaları, terrorizm və ekstremizm, narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsi, su qıtlığı, qaçqın böhranları, ətraf mühitin pozulması və xarici müdaxilələrlə üzləşib. Gələcək nəsillərin rifahı üçün bu ümumi problemləri həll etməyin vaxtıdır. Regional inkişaf və tərəqqi naminə əməkdaşlıq bizim xarici siyasətimizin rəhbər prinsipi olacaqdır”. Bu arada onu da xatırladaq ki, Azərbaycan və İran prezidentləri bir-birini ölkəsinə səfərə dəvət edib.  Bu barədə razılıq iyulun 9-da Azərbaycan və İran prezidentlərinin telefon danışığı zamanı əldə edilib. Azərbaycan prezidentinin mətbuat xidmətinin yaydığı məlumatda deyilir ki, İran prezidenti gələcəkdə də iki ölkə arasında münasibətlərin bütün sahələrdə inkişaf etdirilməsi üçün səylərini əsirgəməyəcəyini bildirib: “Söhbət zamanı ortaq dini-mədəni köklər, dostluq və qardaşlığa əsaslanan Azərbaycan-İran əlaqələrinin bundan sonra da genişlənəcəyinə və müxtəlif sahələri əhatə edən əməkdaşlığımızın inkişaf edəcəyinə əminlik ifadə olunub. Dövlət başçıları ölkələr arasında indiyədək əldə edilmiş razılaşmaların həyata keçirilməsinin əhəmiyyətini vurğulayıblar”. Amma burada onu da xatırladaq ki, İranın xarici siyasət kursunun müəyyən edilməsi ali dini rəhbərin səlahiyyətlərinə aiddir. Onun həyata keçirilməsinə isə qiyməti İran İslam İnqilabı Keçikçiləri Korpusu verir. Amma istənilən halda ekspertlər hesab edir ki, yeni prezident Pezeşkian Türkiyə, Azərbaycan və Türkmənistanla münasibətləri yaxşılaşdırmağa çalışacaq. Azərbaycanla münasibətlər hazırda İran üçün çox vacibdir. Bu, İrana da təcrid məkanından çıxmağa kömək edə bilər. İranın daxili siyasətini sabitləşdirmək üçün Azərbaycanla münasibətlərin yaxşılaşdırlması da çox vacibdir. İran azərbaycalılarının Azərbaycan Respublikasına münasibəti müsbət mənada xeyli dəyişib. Onlar Azərbaycan Respublikasına rəğbətlə yanaşırlar. Əgər İran dövləti Azərbaycanla münasibətləri yaxşılaşdırsa, bu, İranın daxili ziddiyyətləinin sabitləşməsinə kömək edə bilər”. 

Ümumilikdə, İranda azərbaycan əsilli Məsud Pezeşkianın prezident seçilməsi ölkəmizdə böyük gözləntilər yaradıb. Təbrizin 17 il İran parlamentində millət vəkili, parlamentdə türk fraksiyasının üzvü olması, üstəgəl parlamentdə keçmiş çıxışlarında İran hökumətinin Türkiyə və Azərbaycana qarşı siyasətini tənqid etməsi gözləntilər yaradır ki, Pezeşkian Azərbaycanla münasibətləri normallaşdıracaq, inkişaf yolunu tutacaq, ortaq layihələr reallaşacaq. Burada bir nüansı da xatırlamaq lazım gəlir. İranın keçmiş hakimiyyəti dövründə helikopter qəzasında həlak olan keçmiş xarici işlər naziri Hüseyn Abdullahian Azərbaycandan dəfələrlə xahiş edirdi ki, İranda Azərbaycan səfirliyinin fəaliyyəti bərpa edilsin. O zaman təhülksizlik səbəblərindən səfirliyin fəaliyyəti bərpa edilmədi. Amma Pezeşkian prezident seçildikdən sonra səfirlik fəaliyyətini bərpa etdi. Bu da Azərbaycan tərəfinin bir jesti idi. Həm də prezident İlham Əliyev Pezeşkianı birinci təbrik edənlərdəndir. Azərbaycan Tehranda səfirliyinin diplomatik fəaliyyətini bərpa edibsə, qarşılıqlı addım da gözləyir. Bu addım Almaniyada təhsil alan azərbaycanlı tələbə  Fərid Səfərlinin Tehranda həbsdən azad edilməsi ola bilər. Çünki o, qanunsuz olaraq İranda həbs edilib. Onun həbsdən azad edilməsi qarşılıqlı bir addım olardı. Azərbaycan hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən axtarışda olan və İranda məskunlaşan təxribatçı qrupun da zərəsizləşdirilməsi burada müəyyən rola malikdir. Düzdür, onlar İran İslam İnqilabı Keçikçilərinin nəzarətindədir. Amma hər halda, Pezeşkian anlada bilər ki, bu cür fəaliyyətlər iki ölkə arasında münasibətlərə zərərdir və ali dini liderin də elan etdiyi kimi, qonşularla yaxşı münasibət siyasəti kursuna ziddir. Azərbaycan Pezeşkianın bu istiqamətdə addımlar atacağını gözləyir. Siyasi tədqiqatçı, Vudro Vilson adına Alimlərin Beynəlxalq Tədqiqat Mərkəzinin məzunu Çingiz Məmmədov isə bildirib ki, İran Azərbaycanında çox sayda azərbaycanlıların olması bu iki ölkə arasındakı dinamikada özünü büruzə verir: “Bunların bir-birinə təsiri var. Amma kimin kimə daha çox təsir etmək imkanı zaman-zaman dəyişir. Vaxt var idi ki, xüsusilə də SSRİ dağılandan sonra İranın islamçı təbliğatı Azərbaycan Respublikasında işləyirdi. Bilirik ki, Azərbaycanda iranpərəst ərazilər var idi, Azərbaycan mətbuatında, hərdən ictimai rəydə də iranpərəst mövqelər olurdu. 44 günlük müharibə bu dinamikanı əks istiqamətə yönəldib və indi İran Azərbaycanında Azərbaycan Respublikasının təsirləri daha effektivdir”.

Nahid SALAYEV