Avrasiyada “dəhlizlər müharibəsi”ndə Azərbaycanın mövqeyi həlledici təsirə malikdir...
Beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin geosiyasi əhəmiyyəti artmaqda davam edir. Rusiya və İranı Azərbaycan vasitəsilə birləşdirən Şimal-Cənub dəhlizinə də bu fonda xüsusi diqqət yetirilir. Qeyd edək ki, Rusiya və Azərbaycan bu layihəni Avrasiya regionunda əməkdaşlığı gücləndirmək və logistikanı yaxşılaşdırmaq üçün bir fürsət kimi görür.
Dəhliz Azərbaycan vasitəsilə Rusiya, İran və Hindistan arasında ən səmərəli nəqliyyat əlaqələrini təmin edir. O, Süveyş kanalı vasitəsilə ənənəvi marşrutları əvəz etmək qabiliyyətinə malik olmaqla yanaşı, nəqliyyat xərclərini azaldacaq və yüklərin çatdırılma müddətini qısaldacaq. Dəhlizin əsas dəmir yolu əlaqəsi İran ərazisindən keçir. Tehran nəqliyyat infrastrukturunun inkişafında maraqlıdır və layihədə iqtisadi artım üçün böyük perspektivlər görür. İran hazırda dəmir yolu şəbəkəsini modernləşdirir, yeni limanlar və terminallar tikir ki, bu da regionda logistikanı yaxşılaşdırmağa kömək edir. İranın cənub limanları Rusiya və Mərkəzi Asiyanı Cənubi və Cənub-Şərqi Asiya suları ilə, eləcə də Körfəz ölkələrini Mərkəzi Asiyanın inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatları ilə birləşdirməkdə mühüm rol oynayır. Şimal-Cənub İranın cənubundakı limanlara Özbəkistan, Pakistan və ərəb ölkələrinə, o cümlədən BƏƏ və Omana çıxışı təmin edə, həmçinin ticarəti və Cənub-Şərqi Asiya, Afrika bazarlarına çıxışı artıra bilər. Bəzi infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi, xüsusilə Çabahar limanının gücləndirilməsi və inkişafı, bütün logistik marşrutların, o cümlədən Çabahar-Zahidan limanının ona qoşulması diqqəti İranla rəqabət aparan digər ölkələrin marşrutlarından yayındıracaq. Azərbaycandan və İrandan keçən istiqamət prioritet olacaq. Burada bir məsələni də xatırladaq ki, bir il əvvəl Ciddə şəhərində keçirilən Fars körfəzi və Mərkəzi Asiya ölkələrinin dövlət başçılarının birinci sammitində bu məsələ xüsusi diqqət mərkəzində yer alıb. Həmin vaxt tədbirdə Körfəz ölkələrinin (Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ, Küveyt, Bəhreyn, Oman və Qətər) və Mərkəzi Asiya (Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Özbəkistan və Türkmənistan) ölkələrinin başçıları iştirak ediblər. Onlar iki region arasında kommunikasiya marşrutlarının inkişafının vacibliyindən danışıblar. Belə marşrutlardan biri də Transəfqan dəmir yoludur. Sammit iştirakçılarının çoxu onun tikintisində iştirak etməyə hazır olduqlarını bildirib. Bu məqsədlə Çabahar limanı da xüsusi diqqət mərkəzində yer alıb. İranın yeganə okean limanı olan Çabaharın güclənməsi və inkişafı onun Şimal-Cənub və Şərq-Qərb dəhlizlərində mövcudluğunu gücləndirəcək, həmçinin Avrasiyadakı “dəhliz müharibəsi”ndə üstünlük təmin edəcək. İran Şimal-Cənub layihəsi çərçivəsində Azərbaycan və Rusiya ilə əməkdaşlığa hazır olduğunu bildirir. Son illər region ölkələri lazımi infrastruktur obyektlərinin yaradılması üzərində işləyirlər. İran logistikanı sadələşdirəcək, yüklərin çatdırılma müddətlərini azaldacaq dəmir yolu xətləri və terminallar tikir. Bundan əlavə, İran öz liman infrastrukturunu fəal şəkildə inkişaf etdirir ki, bu da layihədə iştirak edən ölkələr, o cümlədən şərq ölkələri arasında Hindistanla etibarlı əlaqəni təmin edəcək. İranlı ekspert Touhid Varestan bu xüsusda bildirir: “Şərqə bax” strategiyasında Tehran Rusiya və Hindistanla münasibətləri gücləndirməyə yönəlib. Bu baxımdan, hərtərəfli və geniş strateji münasibətlərin qurulması, de-dollarizasiya, sanksiyaların ləğvi, ticarət və nəqliyyatda iştirakın genişləndirilməsi kimi mühüm məsələlərin araşdırılması üçün yol xəritəsinin hazırlanması zərurəti nəzərdən keçirilir”.
Nəqliyyat infrastrukturunun inkişafı sayəsində Rusiya və Azərbaycan ticarət dövriyyəsinin həcmini əhəmiyyətli dərəcədə artıra və iqtisadi göstəricilərini yaxşılaşdıra biləcəklər. Bu layihə çərçivəsində Rusiya, Azərbaycan və İran arasında qarşılıqlı fəaliyyət iqtisadi artım və regional əməkdaşlığın gücləndirilməsi üçün yeni imkanlar açır. Gələcəkdə Şimal-Cənub qlobal nəqliyyat sisteminin mühüm hissəsinə çevriləcək, Avrasiya ölkələri arasında etibarlı və səmərəli kommunikasiyanı təmin edəcək və regionda logistikanı təkmilləşdirəcək. Azərbaycan coğrafi mövqeyi və iqtisadi infrastrukturu ilə həm Avropa və Asiya, həm də türk dövlətləri arasında körpü rolunu oynayır. Rusiya Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunun baş elmi işçisi Andrey Qrozin qeyd edir ki, yeni nəqliyyat dəhlizlərinin, o cümlədən multimodal Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin perspektivləri daha genişdir. Onun sözlərinə görə, Mərkəzi Asiya ölkələri, Azərbaycan, Rusiya və Çin yaxın vaxtlarda bu istiqamətdə əməkdaşlığı daha da gücləndirə bilərlər. Qeyd edək ki, Rusiya Körfəz və Cənub Şərqi Asiya ölkələri ilə iqtisadi-ticari əlaqələrini Azərbaycan ərazisindən həyata keçirmək niyyətindədir. Hindistandan ixrac olunan yüklər Mumbay limanından İranın Çabahar limanına, buradan isə Qəzvin-Rəşt-Astara (İran)-Astara (Azərbaycan) dəmir yolu ilə Rusiyaya və Avropaya daşınacaq. Azərbaycanın hələ SSRİ dövründən Rusiya ilə dəmir yolu əlaqəsi var. Qəzvin-Rəşt-Astara (İran) – Astara (Azərbaycan) dəmir yolunun Qəzvin-Rəşt hissəsi artıq istismara buraxılıb, Rəşt-Astara hissəsində isə işlər davam edir. Bu yol hazır olduqdan sonra isə Sankt-Peterburqdan çıxan yüklər qatarlar vasitəsilə Azərbaycan və İran ərazilərindən tranzit keçərək Hindistana və Körfəz ölkələrinə çatdıracaq. Burada onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Çindən Avropaya qədər uzanan nəqliyyat yolları tranzit olaraq Azərbaycandan keçir. Çin Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun (Orta Dəhliz) formalaşmasında xüsusilə maraqlıdır. Çindən Avropaya və əks istiqamətə gedən yüklər Mərkəzi Asiya və Azərbaycandan keçir. Ümumiyyətlə, Azərbaycan Mərkəzi Asiya, həmçinin Çin üçün vacib nəqliyyat qovşağıdır.
Ramil QULİYEV
