Çərşənbə günü, 9 iyul 2025
     

Yunus Oğuzun yaradıcılığında boz qurd totemi – Turanın simvolu

Image

(Yunus Oğuzun həyat və yaradıcılığı" (2022) monoqrafiyasından fraqment)

Yunus Oğuzun bütün yaradıcılığında, özəlliklə romanlarında Turanla bağlı düşüncələr öz əksini tapır, yazıçı türklüyü, milli ruhu bütün aspektləri ilə təqdim etməyə çalışır.  Bu yazıda yazıçının yaradıcılığında öz əksini tapan, türklüyün çoxsaylı simvollarından biri olan bozqurd totemindən bəhs edəcəyik.

Türk xalqlarının mifologiyasında müqəddəs, xilaskar, yol göstərən, seçilmiş qəhrəmanlara kömək edən şəfqətli, cəsarətli, xeyirxah varlıq kimi təcəsüm edən boz qurd əfsanələrə görə Ərgənəkondan çıxan türklərə, islamı türklər ararsında yaymaq üçün Məhəmməd peyğəmbərin göndərdiyi üç nəfər elçiyə bələdçilik etmiş, Çingiz xana ata, Aşina əfsanəsində göytürklərə ana olmuşdur."Kitabi-Dədə Qorqud" dastanında işlənən "Qurd üzü mübarəkdir", "Qara başım qurban olsun qurdum sənə", "Avazı qaba qurd əniyi erkəyində bir köküm var" ifadələrində qurda tapınmanın izləri qorunub saxlanmışdır. Yunus Oğuzun yaradıcılığında bu obraz ümumtürk tarixinin dolaylarında bir ulduz kimi parlayıb türkün seçilmiş qəhrəmanlarının simvoluna çevrilir.

Yazıçının ona böyük şöhrət gətirən ilk romanı "Nadir şah"əsərində də gələcəyin şahı olan, Turan ideyası üçün seçilmiş Nadiri uşaqlıqda canavarlardan məhz boz qurd xilas edir: "Daş canavarın yaxınlığında düşsə də, heyvan tövrünü pozmadı.Uşağa hərəkətləri ilə bildirdi ki,  hücum etmək niyyətini dəyişməyib. Uşaq bu dəfə ölümü ilə barışıb kürəyinin qayaya söykəyib gözlərini yumdu:

-       İndicə məni parçalayacaq.

Ağbiləng və Qaplan isə canavarla süpürləşirdilər. Bu zaman qayanın düz başından qurd ulartısı eşidildi:

-       Au-u-u-u.... Au-u-u.

Qayanın başında duran qurd sanki həmcinslərinə nəsə deyirdi. Qurd bir də uladı:

-       Au-u-u-u.... Au-u-u...

Canavarlar qurdun elə bil üçüncü ulartısını gözləyirdilər. Uşağın qarşısında duran canavar geri çəkilməyə başladı."

Qeyd edək ki, yazıçının daha sonralar qələmə aldığı  "Əmir Teymur-zirvəyə doğru" romanında   da qurd totemi ilə - türkçülüyün rəmzi ilə qarşılaşırıq.

Yunus Oğuzun "Atabəy Eldəniz" romanında da boz qurd obrazı əsərin ideyasının açılmasında mühüm rol oynayır. Romanda Şəmsəddin Eldəniz uşaqkən qul karvanı ilə səyahəti zamanı dəfələrlə arabadan yıxılsa da min əziyyətlə, zəif bədəninin son gücünü toplayaraq özünü qul karvanına yetirir. Qul karvanına! Onun seçim şansı var idi. Karvandan geri qalıb həyatını azad biri kimi davam etdirməyə cəhd edə bilərdi.  Amma onun adi insanlar tərəfindən anlaşılmayan bu seçimi  çox mühüm  bir anlam daşıyırdı: qul kimi satılmaq bahasına belə olsa da ulu  türk ruhunun qarşısına qoyduğu  missiyanı yerinə yetirməlid idi. Çünki o sadə deyil,  seçilmiş, missiyası olan bir türk idi. Bu səbəbdən də gecə təkbaşına çöl-biyabanda qalan Eldənizi məhz boz qurd qoruyur: "Əlbəttə, Bağdada getməliydi. O, təkcə karvana deyil, həm də arzularına çatmalıydı ... Göy üzü işıqlananda qəti qərar verdi ki, karvanın dalınca getsin. Susuzluğa, aclığa dözəcək, amma karvana yetişəcək. Getmək qərarını verəndə, səhərə qədər onu izləyən canavar artıq gözə dəymirdi. Sanki gecə hansısa bir qüvvə  o qurdu bu çöl - biyabana  Eldənizi qorumaq üçün göndərmiş, səhər açılan kimi isə çəkib aparmışdı. Bağdada az qalmış karvana yetişdi. Hamı təəccüb içindəydi. Hətta bir neçə qul ürəyində onu qınadı da "Ay ağılsız, səndən imtina ediblər, itirib axtaran da yoxdu. Niyə gəldin?" Şəmsəddin isə hara və nəyə görə gəldiyini bilirdi."

Yunus Oğuzun bu günkü qələbəmizin ilk müjdəsi olan 2016-cı ilin aprel döyüşlərinə həsr edilmiş  "Ovçu" romanında qurd totemi yenidən oxucu qarşısıma çıxaraq bir daha türkün missiyasını xatırladır. Bildiyimiz kimi, "ovçu" əsərin baş qəhrəmanı Muradın ləqəbi, kod adıdır. Lakin əsərdə başqa əlahiddə ovçu obrazı da var. Sözün əsl mənasında ovçu olan bu şəxs qaçmış dovşanın arxasınca getmir.  Səbəb isə onun artıq boz qurdun şikarı olduğunu qəbul etməsidir: "Göy guruldadı. Çiskin yağış yağmağa başladı. Ovçu sabahına saxladığı ərzağın dalınca talvara yaxınlaşdıqda gördü ki, ayağını dirəyə bağladığı dovşan yoxdur. Dovşan kəndiri gəmirib parçalamış və çöllüyə üz tutmuşdu. Yağan yağış onun ləpirlərinin hara getdiyini aydın göstərirdi. Bu dəfə o, tüfəngini götürüb ləpirlə yeriməyə başladı. Amma çox getmədi. Dovşan ləpirinə canavar ləpiri də qarışmışdı. Bu ləpir Boz Qurdun ləpiri idi. Ovçu bir qədər düşünüb geri qayıtdı. Boz Qurdun şikarına şərik olmaq istəmədi". Əsərdəki səhnə əslində ovçu qiyafəsində təqdim edilən  tarixin, zamanın  türkə, onun möhtəşəmliyinə, qüdrətinə olan münasibətinin, heyranlığının simvoludur. Çünki, türk  məhz boz qurd kimi irəli atıldıqda, öz haqqını tələb etdikdə Zaman-Zərvan da onun yolundan çəkilir, Əhrimənin məğlubiyyətini, Hörmüzün qələbəsini alqışlayır

Yunus Oğuzun Turan ideyasının təməl daşının simvolu olaraq əsərlərində təsvir etdiyi boz qurd totemi türkün özünə dönməsinə çağırışdır. Bu səbəbdən boz qurd yazıçınn əsərlərində məhz həlledici məqamda ortaya çıxaraq qəhrəmana kömək edir, onu qorumaqla türkün tarixi yolunun növbəti şanlı səhifəsinin yazılmasına vəsilə olur.

Elnarə Qaragözova
AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu
"Ədəbi tənqid" şöbəsinin aparıcı elmi işçisi
Fil.f.d., dosent



VİDEO

SON XƏBƏRLƏR

09.07.2025 / 18:23
Azərbaycan və BƏƏ arasında Hərtərəfli İqtisadi Tərəfdaşlıq Sazişi imzalandı

09.07.2025 / 18:19
Azərbaycanın xaricdəki səfirləri Xankəndidə

09.07.2025 / 18:16
PKK-çıların tərksilah olunması prosesi başladı – ilk olaraq Süleymaniyyədə...

09.07.2025 / 18:07
Milli mətbuatın 150 illik sərəncamı ölkə boyu necə icra olunur...

09.07.2025 / 18:05
Prezident İlham Əliyevin Əbu-Dabidə BƏƏ Prezidenti ilə görüşü olub

09.07.2025 / 17:53
Hindistan erməni "soyqırımını" tanısa, Azərbaycandan xəbərdarlıq ala bilər...

09.07.2025 / 17:39
Sanballı sənətkarlar yüngül şou ifaçılarla eyni teleproqramlardan imtina edir...

09.07.2025 / 17:26
Naxçıvan Konstitusiyasında islahatlar hüquqi dövlət quruculuğunda önəmli yer tutur...

09.07.2025 / 17:17
Trampın Putini hədələyən səs yazısı ortaya çıxdı - “Moskvanı bombalayaram”

09.07.2025 / 17:03
“İki sahil” 34 yaşını qeyd edir

09.07.2025 / 17:01
Formula 1 2026-cı il təqvimində dəyişiklik edib

09.07.2025 / 16:58
QDF-in təşəbbüsü ilə növbəti “Qarabağ Gecəsi” xeyriyyə konserti keçirilib

09.07.2025 / 16:45
Əhliman Əmiraslanovun təşəbbüsü ilə Sabirabadda hüquqi yardım göstərildi - FOTO

09.07.2025 / 16:37
Avropa NATO-Rusiya müharibəsinə hazırlaşır – qitənin ən böyük limanında hərbi gəmilər üçün yer ayrılır...

09.07.2025 / 16:19
Makron bu dəfə də Britaniyada arvadından “şillə yedi”...

09.07.2025 / 15:53
"Moskva “Sputnik Azərbaycan” rəhbərlərinin həbsi işi üzrə Bakı ilə təmasları davam etdirir" – Rusiya XİN

09.07.2025 / 15:16
Zaxarova rusiyalıların Ermənistana girişinin qadağan edilməsinə münasibət bildirdi

09.07.2025 / 14:55
Prezident İlham Əliyev Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə səfər edib - FOTO

09.07.2025 / 14:43
Sumqayıtda quldurluq edən şəxs saxlandı

09.07.2025 / 14:23
Azərbaycan XİN İranın İrəvandakı səfirinə sərt cavab verdi...

09.07.2025 / 14:09
84 min dollar vəsaiti ölkədən çıxaran şirkətə 17 dollara yaxın cərimə kəsildi...

09.07.2025 / 13:54
Bu il 6 minə yaxın keçmiş məcburi köçkün bu kəndlərə qayıdacaq...

09.07.2025 / 13:45
Prezident İlham Əliyevin Şeyx Məhəmməd bin Zayed Al Nəhyan ilə görüşü olacaq

09.07.2025 / 13:36
Qəzzada hərbi əməliyyatlar bərpa olunmayacaq - Tramp HƏMAS-a söz verdi

09.07.2025 / 13:23
DİN avtobus dayanacaqlarını zəbt edən sürücülərə xəbərdarlıq etdi

09.07.2025 / 13:11
Türkiyənin turizm mərkəzi : “Akdeniz’in İncisi” Mersin...

09.07.2025 / 13:10
Завтра может быть сенсация! Встреча И.Алиева и Н.Пашиняна - ПРЯМАЯ ТРАНСЛЯЦИЯ

09.07.2025 / 12:57
Azərbaycanda xərçəng xəstələrinin sayı artıb

09.07.2025 / 12:46
Duyğulara sənətlə toxunuş”: Gəncədə kimsəsiz uşaqlara art-terapiya dəstəyi

09.07.2025 / 12:43
Tramp Putinə “kiçik bir sürpriz” hazırlayır – çox məyus oldum...

09.07.2025 / 12:17
Sabah Əbu-Dabidə Prezident Əliyevlə Paşinyan arasında görüş keçiriləcək...

09.07.2025 / 12:09
Azərbaycan ECO-da birləşdirici regional güc mərkəzinə çevrilir

09.07.2025 / 12:00
"PKK mövcudluğunu bitirib" - Abdullah Öcalan çağırış etdi!

09.07.2025 / 11:35
Hakan Fidan və Yaşar Gülər Pakistanda - bu mühüm məsələlər müzakirə olunacaq

09.07.2025 / 11:28
Ermənistanda poliqonda partlayış olub - TƏCİLİ

09.07.2025 / 11:25
Baş nazir idi, indi bankda məsləhətçi işləyəcək...

09.07.2025 / 11:20
Gənclər üçün “Ekoloji Texnologiyalar və Sosial Sahibkarlıq” düşərgəsi keçiriləcək

09.07.2025 / 11:12
Şəmkirdə "KİA" aşıb, ölən və xəsarət alanlar var

09.07.2025 / 11:05
Yol polisi skuter, moped və velosiped sürücülərinə çağırış etdi

09.07.2025 / 11:03
ABŞ-dan bizimlə bağlı mühüm bəyanat - CANLI

09.07.2025 / 11:02
Diplomatik xidmət orqanlarının rəhbərləri Xankəndiyə gediblər

09.07.2025 / 10:38
BAMF-ın baş ofisində növbəti təlim keçirilib

09.07.2025 / 10:34
Axtarışda olan 90 nəfər saxlanılıb - polisdən AÇIQLAMA

09.07.2025 / 10:22
Dünya bazarında neftimiz bahalaşdı - 75 dolları ötüb...

09.07.2025 / 10:18
İsrail Suriyada 11-ci hərbi bazasını qurub

09.07.2025 / 10:12
Qarabağa getmək istəyənlər, bu xəbəri mütləq oxuyun!

09.07.2025 / 10:08
28 azərbaycanlı Almaniyadan geri qəbul edildi - Dövlət Xidməti

09.07.2025 / 10:04
Yevlaxda itkin düşən kişinin meyiti kanaldan tapıldı

09.07.2025 / 10:01
Türkiyənin ilk iqlim qanunu təsdiqləndi

09.07.2025 / 09:38
"Peşə bayramınız mübarək!" - Ceyhun Bayramovdan təbrik mesajı

09.07.2025 / 09:28
Tramp ticarət tariflərinin qüvvəyə minməsini yenə təxirə saldı

09.07.2025 / 09:18
Ağdam-Füzuli yolunda "Ford" aşıb, 20 nəfər xəsarət alıb

09.07.2025 / 09:13
Bu gün Naxçıvan şəhərinin bəzi əraziləri susuz qalacaq

09.07.2025 / 09:11
Naxçıvan diyarı xalçaçılıq məktəbinin tarixi səhifələri...

09.07.2025 / 09:05
Berlin məhəkəməsi Almaniya hökümətini şoka saldı - 13 nəfərlik əfqan ailəyə viza veriləcək!

09.07.2025 / 09:01
Çempionlar Liqasında yeni mövsümə start verildi - NƏTİCƏLƏR

09.07.2025 / 08:35
Borcu qaytara bilməsən, dövlət sənin borcunu bağlayacaq - yeni qanun...

08.07.2025 / 23:15
Fransada Azərbaycan səfirliyinə hücum etmiş radikal ermənilərin cəzası daha da ağırlaşdırıldı

08.07.2025 / 22:34
"ABŞ Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin tezliklə əldə olunacağına ümid edir" – Rubio

08.07.2025 / 21:15
Fransızlar Makronu vaxtından qabaq yola salmağa hazırlaşır...

08.07.2025 / 20:59
Ermənistan öz ərazisini hansı dövlətlərin sui-istifadəsinə verə bilər?..

08.07.2025 / 20:44
Ukrayna kəşfiyyatı Ermənistanı çətinə saldı - ölkə özünü Azərbaycanın qarşısında təmizə çıxarmağa çalışır...

08.07.2025 / 20:30
ABŞ Zəngəzur dəhlizini nəzarətə götürür - Rusiya ilə geosiyasi mübarizənin nəticəsi...

08.07.2025 / 20:15
Trampın cavab məktubu Gürcüstanla gərginliyi artırdı - Azərbaycana ehtiyac daha da artdı...

08.07.2025 / 20:01
Paşinyan kilsəyə özü rəhbərlik edəcək, iddia açıq deyildi - katolikos əks blok yaradır...

08.07.2025 / 19:46
Rusiya Azərbaycana sanksiyalar hazırlayır? - Aranı gərginləşdirmək istəyənlərin yeni cəhdləri...

08.07.2025 / 19:32
“İsrailin növbəti hədəfi Türkiyə” - ABŞ-dan mesajın ünvanı...

08.07.2025 / 19:17
Xankəndinin tarixində ilk hadisə - heç sovet dövründə də bu yox idi...

08.07.2025 / 19:10
Vardanyanın məhkəməsində zərərçəkmiş şəxslər və hüquqi varislər ifadə verdi - FOTO

08.07.2025 / 19:03
BRICS Rusiyanın tərəfində Ukrayna müharibəsinə rəsmən qoşuldu...

08.07.2025 / 18:48
Belə müsabiqələr uşaq və gənclərə təsir edir...

08.07.2025 / 18:44
Əli Əsədov Pakistan Milli Assambleyasının sədri ilə görüşdü

08.07.2025 / 18:35
Şəmkir, Göygöl və Gəncədə abadlıq nümunəsi: Regionların siması yenilənir

08.07.2025 / 18:23
3 bank Maliyyə Nazirliyinin 500 milyon manatını 7,5 faiz əlavəsilə necə qaytaracaq?..

08.07.2025 / 18:10
Azərbaycan kişilərində psixi pozğunluq qadınlardan 3 dəfə çoxdur...

08.07.2025 / 17:57
Erməni iranşünas Pezeşkiana şər atdı - İran susdu...

08.07.2025 / 17:44
Manat kreditləri niyə bu qədər bahalaşır?..

08.07.2025 / 17:34
CHP liderinin toxunulmazlığı ləğv edilə bilər - Türkiyə parlamentinə vəsatət təqdim edildi...

08.07.2025 / 17:15
Qonşu ölkələrdən İrana hücumda istifadə olunmayıb – Pezeşkian İranın Ermənistandakı səfirinin yalanını ifşa etdi

08.07.2025 / 16:56
Azərbaycan və İordaniya arasında fəlakət və böhranların idarə edilməsi sahəsində əməkdaşlıq haqqında Saziş təsdiqləndi

08.07.2025 / 16:56
İldırım Vəliyevə III dərəcəli dövlət ədliyyə müşaviri ali xüsusi rütbəsi verildi

Naxçıvan Konstitusiyasında islahatlar hüquqi dövlət quruculuğunda önəmli yer tutur...

XƏBƏR ARXİVİ

İyul
B.eÇ.aÇC.aCŞB
301234567891011121314151617181920212223242526272829303112345678910