Söz və fikir azadlığı cəmiyyətimizin atributuna çevrildi - ölkənin demokratik tərəqqi yolu...
Hər kəsin doğulduğu andan müəyyən hüquq və azadlıqları vardır, bunlar təbii və ya əsas olaraq qəbul edilir. Azadlıq insanın sahib olduğu ən dəyərli şeydir. Fəaliyyət azadlığına malik olan insan kim olduğunu və bu dünyada yerinin harada olduğunu anlaya bilər.
Azadlıq daxili prinsipləri, idealları və ideyaları ifadə etmək istəyini yerinə yetirməyə imkan verir. Azadlıq anlayışı cəmiyyətin bütün sahələrində mövcuddur. Məsələn, insan və vətəndaş azadlığı, şəxsi, iqtisadi, siyasi, sosial azadlıq buna misal olaraq göstərilə bilər.
Söz azadlığı ədalətli vətəndaş cəmiyyəti qurmaq üçün ən mühüm vasitədir
Dünyada hər şey kimi, azadlıqların və hüquqların da qanunla təmin edilmiş müdafiəyə ehtiyacı var. Hüquq insan azadlığının ölçüsünü ifadə edən, dövlət tərəfindən qəbul edilən və ya sanksiyalaşdırılan, pozuntulardan qorunan ümumi məcburi formal müəyyən edilmiş normalar sistemidir. Azərbaycan Konstitusiyası da bu fonda anadan olduğu andan ona məxsus olan insan hüquq və azadlıqlarına təminat verir. Eyni zamanda, burada qeyd olunur ki, hüquq və azadlıqların qəbulu, onlara riayət edilməsi və qorunması dövlətin vəzifəsidir. Lakin bizim hüquq və azadlıqlarımız təkcə milli hüquqi sahədə deyil, həm də beynəlxalq müstəvidə, məsələn, 1948-ci il Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsində öz əksini tapıb.
Çox vaxt konkret insan hüquq və ya azadlığının sosial həyatın hansı sahəsinə aid olduğunu dəqiq müəyyən edə bilmirik, çünki bəzi azadlıqlar və hüquqlar əlaqəli sahələrin kəsişməsində yerləşir. Bu kəsişən sahə daha çox söz azadlığı və məlumat hüququnu əhatə edir. Qeyd olunan azadlıq və hüququ daha ətraflı nəzərdən keçirək. Yeni informasiya erası ərəfəsində informasiya hüququ hüquq və azadlıqlar sistemində getdikcə əhəmiyyətli rol oynayır. Bütün həyat fəaliyyətimiz bilik üzərində qurulur və ona əsaslanaraq, uyğun davranış növünü seçirik. Nə qədər çox məlumatımız olsa, bir o qədər çox imkanlar və inkişaf yolları müşahidə edə bilərik. Bəs, müəyyən bir vəziyyətdə nə etmək, məhdud resurslardan ən yaxşı şəkildə necə istifadə etmək olar? Bu məsələlərin həlli əvvəllər əldə edilmiş və təhlil edilmiş informasiya səviyyəsindən yaranacaq. Nəticə etibarı ilə, informasiya insan üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir, çünki onsuz o, qarşısında duran problem və vəzifələrin həlli, hüququnu həyata keçirmək və azadlıqdan istifadə etmək üçün bir çox yollardan yeganə düzgün olanı seçə və tam fəaliyyət göstərə bilməyəcək. Söz azadlığınızdan istifadə etmək fəal şəkildə hərəkətə çağıran, motivasiya ilə kütlələrə təsir edən şəxslər, təşkilatlar və birliklər üçün faydalıdır. Parlaq şüarlar, vədlər, gözəl natiqlik - bütün bunlar təmsil etdikləri sosial qrupların maraqları və hüquqları uğrunda mübarizə aparan vətəndaş cəmiyyəti institutlarının silahıdır. Vətəndaş cəmiyyətinin strukturuna öz daxili həyatını müstəqil şəkildə tənzimləyən müxtəlif qeyri-dövlət institutları, məsələn, peşəkar və korporativ birliklər, siyasi partiyalar daxildir. Vətəndaş cəmiyyəti qurarkən nəzərə almaq lazımdır ki, bəzən bu, cəmiyyətin sosial təşkilinin əldə edilmiş səviyyəsi kimi başa düşülür ki, burada insanın bir fərd kimi hüquq və azadlıqları, dövlətə münasibətdə şəxsi maraqları təmin edilir. Müasir Azərbaycanda hüquq və azadlıqlar beynəlxalq hüququn hamı tərəfindən tanınmış prinsip və normalarına uyğun olaraq tam şəkildə tanınır və təmin edilir. Eyni zamanda 1948-ci il BMT-nin Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin 19-cu maddəsində təsbit olunmuş norma və prinsiplər də gözlənilir. Burada qeyd olunur: “Hər kəsin fikir və ifadə azadlığı hüququ vardır; bu hüquqa heç bir müdaxilə olmadan öz fikirlərinə sahib olmaq azadlığı, dövlət sərhədindən asılı olmayaraq istənilən KİV vasitəsilə məlumat və ideyaları axtarmaq, almaq və yaymaq azadlığı daxildir”. Beləliklə, söz azadlığı həqiqəti əks etdirən məlumatı müəyyən edərək və əldə etmək yolu ilə ədalətli vətəndaş cəmiyyəti qurmaq üçün ən mühüm vasitədir.
Məlumat azadlığının təmin olunmasında, plüralizmin inkişaf etdirilməsində vətəndaş fəallığı vacibdir
Bütün dünyada dövlət strukturları ölkədə baş verən faktların, hadisələrin dərcinə müəyyən formada nəzarət edir. Əgər bu, onların siyasətinə ziddirsə, o zaman onların “təvazökarlığının” dərəcəsindən asılı olaraq mediaya təzyiq etmək ehtimalı yüksəkdir. Bu cür təsirin məqsədi dövlətin planlaşdırdığı proqramların vaxtından əvvəl tənqid edilməsi ilə icrasının pozulmasının qarşısını almaqdır.
Bu, heç də dövlətin hər hansı məlumatın açıqlanmasına qadağalar tətbiq etməsi demək deyil. Bununla belə, reallığa fikir verməmək mümkün deyil. Bütün məlumat vətəndaşlara çatmır, çox vaxt onun yalnız fraqmentləri açılır, bu da bəzən mahiyyəti gizlətməyə imkan verir. Bu, vətəndaşların məlumat almaq hüququnun gizli şəkildə pozulması hesab oluna bilərmi? Bu suala cavab verməzdənöncə qeyd edək ki, dövlətyönlü mediada məlumatların süzülməsindən xilas ola bilməzsiniz, bu, hər bir dövlət qurumuna xasdır. Alternativ məlumat əldə etmək üçün başqa imkanları axtarmaq qalır. Məsələn, siz xarici mediaya müraciət edə və onların məlumatlarını bəzi milli resurslardan yayılan məlumatlarla müqayisə edə bilərsiniz. Bütün yuxarıda deyilənlərdən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, siz məlumat almaq hüququnuzla bağlı passiv mövqe tuta bilməzsiniz, diqqətli və aktiv olmaq və heç bir fakta göz yummağa imkan verməmək vacibdir. Tarix həmişə qaliblər tərəfindən yazılır. Ona görə də biz təmin etməliyik ki, dövlət “informasiya arenasında” qalib gəlməsin. Əslində, Azərbaycan dpvləti dı məhz belə cəmiyyətin qurulmasında maraqlıdır. Elə dövlətin yaratdığı şərait fonunda vətəndaş cəmiyyətinin fəal üzvləri medianın müstəqilliyi, tam və etibarlı məlumat almaq hüququnun qorunması üçün səylə mübarizə aparmalıdırlar. Digər məlumat mənbələrindən danışarkən qlobal interneti, xüsusən də bu resurs vasitəsilə sosial şəbəkələrə, məşhur insanların bloqlarına və “canlı jurnallara” daxil olmaq imkanını qeyd etmək lazımdır. Bu mənbələrə müraciət etməklə hər zövqə uyğun istənilən məlumatı əldə edə bilərik. Bloqqerlər və aktiv internet istifadəçiləri öz səhifələrinə mümkün qədər çox oxucu cəlb etmək üçün əllərində olan bütün nitq formalarında fikir və hisslərini ifadə edən böyük sözlərdən istifadə etməkdən çəkinmirlər. Belə bir fikir yarana bilər ki, bu, Konstitusiyanın bəyan etdiyi və demokratik cəmiyyətin əsasını təşkil edən söz azadlığıdır. Bəs gəlin düşünək, hər hansı bir məsələ ilə bağlı, hətta hazırda ən aktual olan fikir və ideyaları ictimai sahədə saxlamaq və nümayiş etdirmək təhlükəsizdirmi? Hər kəs bloqqerin səhifəsinə daxil ola bilər. Qonaq qeyri-adekvat xarakter və ya formalaşmamış, asanlıqla təklif olunan şəxsiyyət və ya uşaq olduqda təhlükəli vəziyyət yarana bilər. Bəlkə interaktiv reallıqdan kənarda baş verənlər haqqında düşüncələrin, hisslərin, emosiyaların və təcrübələrin İnternetdə yerləşdirilməsini məhdudlaşdırmaq mexanizmi haqqında düşünməyə dəyər? Axı İnternetdə konstitusiya quruluşunun əsaslarını dəyişdirməyə, ölkənin bütövlüyünü pozmağa, dövlətin təhlükəsizliyinə xələl gətirməyə, sosial, irqi, milli və ya dini ədavəti qızışdırmağa çağıran bir cəmiyyətlə qarşılaşa bilərsiniz. Bu və ya digər bloqun, internet saytının və sairn dərc üçün yararlı olub-olmamasına kim qərar verəcək? Kriteriyaları kim hazırlayacaq? Konstitusion söz azadlığının icazəsiz pozulması olacaqmı? Əgər siz səhvlər və uğursuzluqlar olmadan işləyə biləcək güclü, effektiv aparat hazırlayırsanız, o zaman söz azadlığının pozulması mütləq olmayacaq, çünki yalnız qanunla qadağan olunmuş məlumatları yayan internet resursları bloklanacaq. Qanuna əməl olunmayan digər mənbələrin hər hansı başqa səbəbdən bağlanması dövlətə sərfəli deyil. Bu mənada prosesə bütün cəmiyyət diqqət etməli, çatəşmazlıqlara qarşı fəal mübarizə aparmalıdır.
Samirə SƏFƏROVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
