İqtisadiyyatımızda qəribə fenomen - qeyri-neft sahəsi artır, sənaye istehsalı azalır...
Rəsul Cahangirli: “Bu il Azərbaycanda istehsal olunan bir sıra sənaye məhsullarının ixracı azalıb”
2024-cü ilin ilk dörd ayında Azərbaycanda ÜDM 4,5 faiz azalaraq 38,18 milyard manat (22,45 milyard dollar) təşkil edib. Bu, 2023-cü ilin analoji dövrü ilə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə azalma deməkdir.
Ənənəvi olaraq üstünlük təşkil edən neft-qaz sektoru bu dövrdə 0,2 faiz cüzi azalma yaşayıb. Bunun əksinə olaraq, qeyri-neft-qaz sektoru 8,7 faiz artım nümayiş etdirib.
Lakin bu müsbət göstəricini sənaye istehsalının nəzərəçarpacaq dərəcədə - 13,2 faiz azalması pozub. Nəticədə ümumi daxili məhsulun strukturunda sənayenin xüsusi çəkisi 46,8 faizdən 40,3 faizə enib.
Maraqlıdır, ölkədə qeyri-neft sektorunda artım olduğu halda, sənaye istehsalında 13 faizdən çox azalma nə ilə bağlı ola bilər? Nə deməkdir bu?
“Elə iqtisadi sistem qurulmalıdır ki, məsələn, tarlada yığılan pambıq ölkə daxilində son məhsula çevrilsin”
Sözügedən məsələyə aydınlıq gətirən ekspert Rəsul Cahangirli “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında sənaye istehsalının azalmasını bir sıra amillərlə əlaqələndirdi: “Bunun səbəbi onunla əaqədardır ki, Azərbaycanda istehsal olunan bir sıra sənaye məhsullarının ixracı azalıb. Bu da istehsalın azalmasına təsir edir. Digər tərəfdən, dünyadakı rəqabətlə bağlı ixrac məhsullarının qiymətində də azalma var ki, bu da ümumi sənaye məhsullarının istehsal həcminə öz təsirini göstərir. Bunu statistik rəqəmlər də göstərir. Məsələn, 2023-cü ilin birinci rübündə qeyri-neft-qaz ixracının həcmi 912,2 milyon dollar olmuşdu, onda bu ilin eyni dövründə göstəricinin 26,1 faiz azaldığını görərik. Qeyri-neft ixracı məhsulların ixrac dinamikasına nəzər yetirdikdə məlum olur ki, azalma demək olar bütünlüklə elektrik enerjisinin ixracındakı dəyişikliklə bağlıdır. Belə ki, keçən ilin birinci rübündə bu məhsulun ixracının dəyəri 281,1 milyon dollar olubsa, bu ilin eyni dövründə 7 dəfə azalmaqla 40,5 milyon dollar təşkil edib. Elektrik enerjisinin qaz və neft məhsulu olan mazutdan istehsal edildiyini nəzərə alsaq, onun qeyri-neft ixracı kimi qeydə alınmasının yanlış addım olduğunu demək olar. Lakin istənilən halda bu, sənaye məhsuludur. Problem ondadır ki, uzun illərdir Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişafı əsas prioritet kimi qəbul edilsə də, bu sahədə ciddi bir uğur yoxdur. Bu sahə sənaye ilə birbaşa bağlıdır. Bütün bunlar qlobal neft bazarlarında baş verən dalğalanmalar şəraitində iqtisadiyyatın daha da şaxələndirilməsi və onun dayanıqlılığının təmin edilməsi zərurətini önə çəkir. Bu isə xarici kapitalın cəlb edilməsi və iqtisadiyyatın liberallaşdırılması, vergi və gömrük sisteminin təkmilləşdirilməsi, rəqabət mühitinin yaradılması, inhisarçılığın ortadan qaldırılması şəraitində mümkündür. Elə iqtisadi sistem qurulmalıdır ki, məsələn, tarlada yığılan pambıq ölkə daxilində son məhsula çevrilsin”.
Vidadi ORDAHALLI
