Yaxın Şərqdə yeni tarix yazılır - Qərb Fələstin siyasətini dəyişir

Azərbaycanın da xüsusi diqqət mərkəzində olan Yaxın Şərqdə olduqca maraqlı proseslər cərəyan etməyə başlayıb. Söhbət Fələstin və tərəfdarlarının diplomatik cəbhədə mühüm qələbə qazanmasından gedir. Belə ki, Avropa İttifaqının  iki ölkəsi -İrlandiya və İspaniya və quruma aidiyyəti olmayan daha bir ölkə - Norveç Fələstin dövlətinin müstəqilliyini tanıdığını elan edib. İsrail bundan qəzəblənir, müsəlman dünyası təmkinlə sevinir. 

Fələstinin ABŞ-la müttəfiq olan ölkələrdə tanınması o deməkdir ki, Qərb İsrailin təhlükəli elan etdiyi Yaxın Şərq münaqişəsinin həlli strategiyasını dəstəkləyib. Bu halda Qəzza zolağında müharibənin İsrail şərtləri ilə bitməməsi ehtimalı artır. İsrail məsləhətləşmələr üçün İrlandiya, İspaniya və Norveçdəki səfirlərini geri çağırıb. Bu fonda İsrailin xarici işlər naziri İsrael Katz bu ölkələrin hakimiyyət orqanlarının qərarını HƏMAS-ın 2023-cü il oktyabrın 7-də törətdiyi hadisələrin qurbanlarının xatirəsinə edilən ədalətsizlik adlandırıb. O hesab edir ki,    baş verənlər HƏMAS-a və iranlı cihadçılara dəstək, eləcə də israilli girovların azad edilməsi səylərini sarsıtmaqdır. Amma maraqlıdır ki. İsrailin yanaşmasına baxmayaraq, Sloveniya və Belçika da artıq Fələstini tanımağa hazır olduqlarını bəyan ediblər. Fələstin hakimiyyəti üçün bu, əlbəttə ki, diplomatik bir irəliləyişdir. Onlar Fələstin iqtisadiyyatının əsas donorlarından biri olan Qərb tərəfindən tanınmağa nail olmaq məqsədilə onilliklər ərzində uğursuz cəhdlər göstərirlər. 2011-ci ilə qədər Avropa İttifaqında yalnız keçmiş sovet blokuna daxil olan dövlətlər (Rumıniya, Polşa, Slovakiya, Macarıstan və Çexiya), eləcə də Malta Fələstinlə diplomatik əlaqələrə malik idi. Onların hamısı Fələstini Avropa İttifaqına daxil olmazdan əvvəl tanıyıb. Bunlar arasında ilk növbədə Maltanın yanaşması başadüşülən hal hesab edilirdi. Maltalılar ərəb ləhcəsində danışırlar, xristiandırlar, özlərini Avropa sivilizasiyası ilə əlaqələndirirlər, Yaxın Şərq münaqişəsində isə həmişə fələstinliləri dəstəkləyiblər. 2011-ci ildə Avropa İttifaqından Kipr Fələstinlə diplomatik əlaqələr quran ilk ölkə oldu. Ancaq bu, ölkənin ovaxtkı prezidenti Dimitrias Xristofiasın şəxsiyyətinə görə, demək olar ki, maraqlı bir istisna kimi görünürdü. Moskva universitetinin məzunu, İşçi Xalqların Tərəqqi Partiyasının nümayəndəsi, antiamerikan Dimitrias Xristofias antiamerikan, antiimperialist hesab etdiyi istənilən təşəbbüsü dəstəkləməyə çalışırdı. Növbəti prezident, sağ mərkəzçi, ABŞ və NATO ilə yaxınlaşmanın tərəfdarı Nikos Anastasiades Fələstinin tanınması qərarını geri götürmək istədi, lakin o, əsasən Xristofiyasın partiya üzvlərinin müqavimətinə görə heç vaxt bunu etmədi. Belə görünürdü ki, fələstinlilər 2014-cü ildə Qərbin rəğbətini qazana biliblər. Həmin vaxt İsveç Fələstin  dövlətini tanıdı və bunu edən ilk Qərbi Avropa ölkəsi oldu. Lakin Aİ ölkələrindən heç kim ondan nümunə götürmədi. İsveçin özündə isə həmin vaxt hökumətin qərarı birmənalı qarşılanmayıb. Yalnız İsrailin Qəzza zolağında hərbi əməliyyatının başlaması ilə Aİ və ümumilikdə Avropada ictimai rəy fələstinlilərə tərəf meyl etdi. Norveçin baş naziri Yonas Qahr Stören bu fonda bildirir: “On minlərlə insanın öldüyü və yaralandığı müharibənin ortasında biz həm israillilərə, həm də fələstinlilərə siyasi həll təklif edən yeganə alternativi qoruyub saxlamalıyıq: sülh və təhlükəsizlik şəraitində yan-yana yaşayan iki dövlət”. Norveçin xarici işlər naziri Espen Bart Eide isə ölkəsinin ərəb-yəhudi münaqişəsində heç kimin tərəfində olmadığını vurğulamağı zəruri hesab edib. O, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin prokuroru Kərim Xanın baş nazir Benyamin Netanyahunu, İsrailin müdafiə naziri Yoav Qalantı və HƏMAS-ın üç liderini - İsmayıl Haniyə, Yəhya Sinvar və Məhəmməd Deyfin müharibə cinayətləri və insanlığa qarşı cinayətlər ittihamı ilə həbs edilməsi tələbini şərh edib. Espen Bart Eidenin sözlərinə görə, əgər Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi müvafiq order verərsə, Norveç hüquq-mühafizə orqanları, əlbəttə ki, bu beş nəfərdən hər hansı birinin əlində olarsa, bunu mütləq həyata keçirəcək.

İspaniyanın baş naziri Pedro Sançes və İrlandiyanın baş naziri Simon Harris də bildiriblər ki, Fələstinin tanınması İsrail-Fələstin münaqişəsində neytrallıqdan imtinaya işarə etmir. Yerli media üç ölkənin qərarının mayın 28-də qüvvəyə minəcəyinə diqqət çəkir. Məhz   1964-cü ilin bu günü Fələstin Azadlıq Təşkilatı yaradıldı və onun proqram sənədi olan Fələstin Xartiyası qəbul edildi. Orada deyilir ki, İsrailin yaradılması fələstinlilər tərəfindən “tanınmır və heç vaxt tanınmayacaq”. 1998-ci ildə Fələstin parlamenti bu bəndi ləğv etdi. Amma bu, nizamnamə mətnindən çıxarılmayıb. Ona görə də İsrail üçün 28 may qıcıqlandırıcı bir tarixdir. Heç kimə sirr deyil ki, ABŞ və Aİ liderləri Fələstinin, o cümlədən İsrail tərəfindən tanınmasını Yaxın Şərqdə müharibəyə son qoymaq üçün zəruri şərt hesab edirlər. Rusiya Beynəlxalq Əlaqələr Şurasının eksperti Yelena Suponina bu xüsusda  qeyd edib ki, amerikalılar əslində Netanyahuya seçim imkanı verib: ya onların şərtləri ilə razılaşır, ya da postunu tərk edir. Bu isə o deməkdir ki, ABŞ-la siyasi baxımdan yaxından əlaqəsi olan üç ölkənin qərarını İsrailin baş nazirinə təzyiq vasitəsi kimi qiymətləndirmək olar. Aİ-nin digər üzvləri İrlandiya və İspaniyadan nümunə götürsələr, bu presedent daha da güclənəcək. Düzdür, Avropa İttifaqında bütün ölkələr Fələstini mütləq dəstəkləməyəcək. İsrail, xüsusilə  Macarıstan və Almaniyaya ümid bəsləyir. Onların liderləri və xalqı açıq şəkildə yəhudi dövlətinə üstünlük verir. ABŞ-ın özündə də İsrailyönlü əhval-ruhiyyə hələ də xüsusilə seçki ilində nəzərə alınacaq qədər güclüdür. Təəccüblü deyil ki, Ağ Ev üç ölkənin qərarını birtərəfli olaraq pisləyib. 

Ramil QULİYEV